later door de toenmalige administratie toegevoegd aan en vermengd met het rechts-
opvolgende moederarchief.
De dossiers en verbalen gevormd door deze buro's en diensten van het latere depar
tement van Financiën werden daarom in één inventaris bijeengebracht, waarbij ge
probeerd is via het indelingsschema zoveel mogelijk een afspiegeling te geven van de
vroegere situatie.
Deel I van deze inventaris, bevattende de dossiers, kwam in februari in concept ge
reed. Deel II, de verbalen, kwam gereed tot het jaar 1850. Met de verdere afwerking
hiervan heeft het Arsip Nasional zich, in "eigen beheer" belast.
De ordening van de archieven van de Wees- en Boedelkamer leverde door de inge
wikkelde en vaak onduidelijke structuur nogal wat problemen op maar kon in rede
lijke tijd gereed komen. Eind maart 1978 was ook dit archief klaar. Meer tijd eiste de
ordening van het archief van de directie der Cultures. Dit archief bestond voor meer
dan 35 meter uit verbalen, gevolgd door ca. 10 meter dossiers en ongeregelde stuk
ken. Van indices was op enkele fragmenten na geen spoor te bekennen, zodat wij
gedwongen waren voor het chronologische gedeelte een rubriekensysteem te ont
werpen, teneinde het gehele verbaal aan de hand daarvan in te delen.
Eind maart werd met dit karwei begonnen. Tijdens het verloop der werkzaamheden
werd duidelijk dat de toenmalige administratie, te beginnen met het jaar 1837, was
afgestapt van een chronologische ordening en dat het gehele verbaal vanaf die tijd in
gedeeld is geweest in rubrieken. Deze indeling kon overduidelijk aangetoond worden
aan de hand van bepaalde typerende beschadigingen van stukken die tot één rubriek
hadden behoord. Het door de toenmalige administratie ingevoerde rubriekensysteem
kwam, op een tweetal onbelangrijke afwijkingen na, gelukkigerwijs geheel overeen
met het door ons ontworpen schema. Wanneer en waarom men later deze indeling in
rubrieken weer heeft ongedaan gemaakt, is niet duidelijk geworden, al zijn er wel
aanwijzingen dat dit is gebeurd onder auspiciën van de toenmalige Landsarchief-
dienst. In elk geval werd daarbij aan het archief als geheel een enorme schade toe
gebracht. Er werden reeksen fouten begaan met betrekking tot de chronologie, stuk
ken betrekking hebbend op de cultures maar uit andere archieven afkomstig werden
tussengevoegd, samen met stukken die geen enkele dan alleen een chronologische
relatie hadden tot het archief. Veel losgeraakte fragmenten van brieven en rapporten
werden lukraak tussengevoegd zonder relatie tot de stukken waar zij een deel van
uitmaakten, vaak zelfs zonder enige chronologische relatie. Het thuisbrengen van
zodanige fragmenten kostte veel tijd en moeite en had uiteraard lang niet altijd
resultaat. Het herordenen van het verbaal, het herstellen voor zover mogelijk van de
gemaakte fouten en het in elkaar zetten van een inventaris, samen met de vele buiten
verbaal gehouden of geraakte stukken, hield ons tot eind mei bezig.
Hierna hielden wij ons bezig met het ordenen en verpakken van de vele fragmenten
van residentiearchieven. Deze archivalia, na de overdracht der residentiearchieven
in de dertiger jaren losgeraakt van de op de Gajah Mada opgeslagen bestanden, zijn
bestemd om in de toekomst, wanneer deze bestanden aan herinventarisatie toekomen,
daarbij gevoegd te worden. En passant werden nog een viertal kleine archiefjes of
fragmenten daarvan geordend en verpakt.
[310]
Voortdurend werd tussen de bedrijven door toezicht gehouden en actief hulp ge
boden bij het definitief verpakken en etiketteren van de gereedgekomen archieven,
waarbij, gezien de slechte materiële toestand, geadviseerd werd tot een liggende ber
ging der dozen. De geordende en geüniformeerde fiches werden uitgetikt door mijn
echtgenote, die hierin, naast de bevrediging van het mogen meewerken aan dit
interessante project, ook een mogelijkheid zag om wat uit de sleur van het dagelijkse
kampongleven te raken. Achtereenvolgens rolden uit de machine:
Inventaris Archieven Cultures, 1816-1900, 69 pagina's
Inventaris Archieven Wees- en Boedelkamers, 1816-1874, 53 pagina's
Inventaris Residentiearchieven "Pasar Ikan", 1800-1920, 82 pagina's
Inventaris Archieven Financiën, deel I Dossiers, 1816-1930, 57 pagina's
Inventaris Archieven Financiën, deel II Verbalen (gereed tot 1850), 1816-1930, 50
pagina's
Inventaris van een gedeelte van het Archief van de Protestantse, na 1855 Evangeli
sche Gemeente te Batavia, 1819-1874, 4 pagina's
Lijst van stukken betreffende Christiaan Bach, Officier van Gezondheid in Neder -
lands-Tndië, 1823-1834, 1 pagina
Inventaris van een gedeelte van het Archief van de Inspecteur voor het Inlands On
derwijs, 1864-1887, 2 pagina's
Inventaris van stukken behorend tot het Archief van de Hoofdcommissie van Onder
wijs in Nederlands-Indië, 1824-1865, 2 pagina's
Het stemt tot tevredenheid dat het project binnen de krap bemeten tijd voltooid kon
worden. Daar staat tegenover dat het eindproduct de toestand van volmaaktheid
niet heeft kunnen benaderen en dat geen tijd beschikbaar was om, buiten de dage
lijkse handelingen om, iets te doen aan kennisoverdracht en training. Bovendien ging
de laatste maanden de vermoeidheid parten spelen en liepen de prestaties terug, ter
wijl de correctie van fouten, gemaakt bij de indeling en bij de beschrijving, ons zeker
twee a drie weken kostte. Een deel van deze fouten was ontstaan door de onmoge
lijkheid ons van te voren volledig te documenteren ten aanzien van de onderhanden
zijnde archieven. Ten eerste omdat we niet wisten wat we precies in handen zouden
krijgen en in de tweede plaats omdat een zodanige documentatie over de 19e eeuwse
bestuursorganisatie, althans in Jakarta, vrijwel niet voorhanden was. Aan de andere
kant heeft het geluk ons ook niet in de steek gelaten, zowel bij het nemen van beslis
singen als bij het corrigeren van gemaakte fouten.
Begin juli begon de finale afwerking, waarna de inventarissen werden gefotocopi-
eerd en op 13 juli aangeboden aan mejuffrouw Soemartini. In haar dankwoord rele
veerde zij hoe haar bij de aanvaarding van haar huidige functie de moed in de
schoenen was gezonken toen zij geconfronteerd werd met de situatie op de Pasar
Ikan.
Het stemt tot vreugde bij alle betrokkenen dat althans deze last van haar schouders
kon worden genomen en dat het Arsip Nasional verrijkt kon worden met een ver-
[311
