middelbare archiefambtenaren, wanneer beide categorieën ambtenaren min of meer
dezelfde archivistische taken te verrichten hebben. Aha, is men geneigd te denken,
"das also ist des Pudels Kern".
Het uitgebreide terrein dat Duitse archivarissen, zowel "gehobene" als "höhere",
bestrijken in aanmerking genomen, behoeft een stelling als die van Dr. Dahm, de
vorige voorzitter van de vereniging van Duitse archivarissen, ons geenszins te ver
bazen. Het onderscheid tussen archieven van media (radio, televisie, film en pers) en
archieven van overheden en kerken is, volgens Dr. Dahm, niet van principiële aard,
maar moet uitsluitend uit de differentiatie van het archiefmateriaal verklaard wor
den (nr. 3, 310). Een functionaris met diverse raakvlakken met archief- en biblio
theekwezen is de documentalist. Over zijn takenpakket schrijven K. H. Ecker en
G. Wersig (nr. 3, 293-300).
H. Stöwer en W. Wilms brengen verslag uit over een in het staatsarchief Detmold
uitgevoerd experiment met een "generale index" ("Generalindex in Form einer
Sichtlochkartei nr. 2, 155-162). Het komt neer op een in één systeem onderbrengen
van gegevens uit aanwezige "Findbticher", een Duitse archiefingang waarvoor geen
Nederlands equivalent is, of het zou al ons repertorium moeten zijn. Om een uniform
geheel uit de Findbücher te distilleren moet op een hoger abstractie-niveau over
geschakeld worden. Daartoe worden alle "Findbücher" op dezelfde wijze geïndi
ceerd. Er ontstaat een systematische trefwoordenindex, een index op familienamen,
op aardrijkskundige namen en een zgn. tijdindex. De gegevens uit de index-lijsten
worden door ponsing opgeslagen in signaleringskaarten (Sichtlochkarte). Een der
gelijke kaart bevat 100 kwadraten, waarbij aan ieder kwadraat een archiefbestand
is toebedeeld. Bedraagt het aantal bestanden meer dan 100, dan wordt een volgkaart
aangelegd, en zo voorts bij meerdere bestanden boven ieder honderdtal. Ieder
kwadraat is weer onderverdeeld in 100 ponsplaatsen, corresponderend met eenheden
waarin het Findbuch' is onderverdeeld (aktenummer, bladzijde(n) of rubrieken).
Een dergelijke wijze van opslaan van gegevens biedt de mogelijkheid de vier indices
met elkaar te combineren. Vallen bij een gegeven vraagstelling de gaten van bijv.
drie soorten kaarten samen, dan is er een kans dat de gegevens in het "Findbuch"
in de gewenste combinatie voorkomen. In het tegenovergestelde geval is die combi
natie een onmogelijkheid.
Aangezien er geen Nederlands equivalent van het "Findbuch" is, valt een beoor
deling van de mérites van deze methode buiten het bestek van deze bespreking.
Toch is het zinvol om even bij deze materie stil te staan, al was het alleen maar
om op te merken dat andere dan gebruikelijke methoden van archiefontsluiting te
vens nieuwe mogelijkheden in zich bergen. Het kan zijn nut hebben zich rekenschap
te geven van in het buitenland ontwikkelde archiefingangen. Dit gereder, waar soms
in Nederlandse inventarissen belangrijke archiefbestanddelen, bij ontstentenis van
een index, worden bedeeld met een uiterst karige beschrijving, terwijl diverse losse
stukken met niet zelden een onbenullige inhoud worden gehonoreerd met vorste
lijke beschrijvingen. Een zekere mate van onevenwichtigheid tussen uitgebreidheid
van beschrijving per eenheid enerzijds en inhoudelijke relevantie anderzijds kan men
zich in bepaalde gevallen niet ontveinzen.
[266]
Over de bronnen voor de geschiedenis van de landbouworganisaties in de Republiek
van Weimar schrijft M. Schumacher (nr. 3, 273-280). Het artikel is een voorproefje
van een overzicht "Quellen zur Geschichte der Agrarverbande und Agrarpolitik in
der Weimarer Republik", dat in 1978 zal verschijnen als onderdeel van een gids
voor de bronnen tot de economische en politieke ontwikkeling in de Republiek van
Weimar. Voor de historische bronnen uit deze periode van de Duitse geschiedenis
geldt hetzelfde als voor zovele Duitse archieven: de splitsing van het rijk na de
oorlog heeft uiteraard tevens scheidsmuren opgeworpen tussen archieven van orga
nisaties die voordien één geheel uitmaakten. Een overzicht van her en der ge
plaatste archieven, die bovendien maar al te vaak de sporen van het oorlogsgeweld
vertonen tot volledig ontbreken toe is voor onderzoekers onontbeerlijk. In
hetzelfde nummer treffen wij een artikel over "Amtliche Drucksachen aan (nr. 3,
259-271), geschreven door F. Facius. Hierin wordt een uiteenzetting gegeven over
oorsprong, ontwikkeling, wezen en waarde als historische bron van officiële, ge
drukte bescheiden als wetten, verordeningen, notulen, verslagen, almanakken e.d.
Het onderwerp: archief en openbaarheid in de spiegel van de verordeningen voor
de staatsarchieven in de Bondsrepubliek wordt belicht door W. Schöntag (nr. 4,
375-382). De talloze verordeningen trekken ten opzichte van diverse punten, zoals
het gebruik door de overheden zelf, één lijn. Waar echter de criteria voor toelating
van particulieren in het geding zijn, vertoont zich een rijk geschakeerd beeld. De
meest liberale formulering is in het landsarchief Berlijn te vinden, waar alle parti
culieren de voor 8 mei 1945 ontstane archivalia ter inzage kunnen krijgen. Elders
komen echter beperkingen van de openbaarheid voor in de trant van weigering aan
personen die niet de voor hun onderzoek noodzakelijke kennis bezitten of onbe
trouwbaar schijnen. In Beieren heeft men het zelfs nodig geoordeeld zwart op wit
te stellen dat er geen recht op inzage van archivalia voor wetenschappelijke doel
einden bestaat. Overal moet een schriftelijk verzoek worden ingediend om een
"Benutzungsgenehmigung" te verkrijgen. Al met al heeft het er veel van weg dat
de relatie tussen de Duitse archivaris en zijn bescheiden in het opzicht van open
baarheid meer gelijkenis vertoont met de relatie aristocraat - uitgelezen wijnen dan
met de relatie supermarkt-manager - wegwerpartikelen.
In Hessen is in 1958 een adviesbureau voor gemeentelijke archiefzorg opgericht.
Tot het veelzijdige takenpakket worden gerekend: het vervaardigen van "Find
bücher", het verstrekken van inlichtingen en het vervaardigen van archiverings-
plannen voor gemeentearchieven. Meer leest men over deze Hessische archiefin
spectie in een artikel van E. Jakobi (nr. 4, 397-404). Een tweetal artikels valt te
melden over het filmmateriaal, beide in het tweede nummer. W. Kohte wijst er in
"Sicherungsverfilmung und photografische Normung" (163-172) op, dat er sinds
enkele jaren een aantal Duitse normen bestaan naast enige andere internationale
aanbevelingen. Kohte heeft alles eens voor ons op een rijtje gezet. D. Hofmaier ver
haalt van zijn ervaringen met het filmen van archivalia (171-182). In een voor een
leek iets te technische uiteenzetting wijst hij o.a. op het belang met betrekking tot
de houdbaarheid van een juiste ontwikkeling van de microfilm.
H. Lippert en W. D. Mohrmann hebben er iets op gevonden om ruggen van kost-
[267]
