TVPinVM hTT' VfrteterKd,e ch"terbewaring. Motieven en proeven. Met bijlagen
I-V, in. Nederlands archievenblad, jrg. 69, 1965, blz. 85-113
archivaha Verkenning een onderontwikkeld gebied: Materiële zorg voor
archrvaha, in. Etudes concernant la restauration d'archives, de livres et de manus-
193-207 °Ver r6StaUratle Va" archief' boeken en handschriften. Brussel, 1974, blz.
zu Utrechtendne', A°dhCrne VrkUnden; Und Kartenaufbewahrung im Reichsarchiv
zu Utrecht, in. Der Archivar, Jhrg. 26, 1973, Sp. 659-664.
[480]
wikkelde nieuwe systeem uiteen'. Voor exacte informatie over dit systeem dat reeds
spoedig als systeem Van Buijtenen" in archiefkringen in binnen- en buitenland
algemene bekendheid en waardering verwierf, wordt dan ook naar deze en andere
publikaties van zijn hand verwezen*. Toch voldoet zoals ieder nieuw systeem
ook het "systeem van Buijtenen" niet op alle punten en is het in sommige gevallen
moeilijk toe te passen, met name bij charters die op een of andere wijze van het
gewone type afwijken, b.v. stukken met grote en zware opgedrukte zegels, transfixen,
waarbij soms een vrij groot aantal stukken door middel van zegelstaarten aan elkaar
zijn gehecht enz.
Bovendien bleek bij een tienjarige ervaring met dit systeem met name in de Rijks
archieven te Utrecht en Arnhem, dat een aantal onvolkomenheden, die in het begin
met voorzien waren, zich na verloop van tijd manifesteerden. Ook in het Stadsarchief
in Keulen, waar men het "systeem Van Buijtenen" overnam, heeft men meteen de
noodzaak gevoeld enkele wijzigingen aan te brengen.
De noodzaak van een diepergaande bestudering van het probleem moge hiermee
reeds duidelijk zijn, in 't bijzonder dient de aandacht gevestigd te worden op de
twee aspecten, waaronder het probleem der charterberging kan beschouwd worden.
1. Op de eerste plaats is er het materiële aspect. Pebkament is een materiaal dat
duidelijk onderhevig is aan verandering en slijtage. Het verhardt, breekt op de
vouwen, schilfert etc. hetgeen tekstverlies veroorzaakt, aangezien de hechting
aan perkament niet zo sterk is als bij papier.
Door de traditionele wijze van bewaring in opgevouwen toestand noodzake
lijk wegens de vaak grote afmetingen van de stukken was het perkament vooral
op de vouwen sterk aan genoemde beschadigingen onderhevig. Bovendien zijn de
meeste charters voorzien van meestal fragiele zegels, die een verantwoorde be-
waringswijze sterk medebepalen.
2. Op de tweede plaats is het inhoudelijke aspect van deze stukken medebepalend
voor de zorg die aan de bewaring dient te worden besteed. Immers meestal vor
men de op deze wijze vastgelegde oorkonden de oudste bestanddelen van een
archief en daarmee de meest waardevolle.
Dit is de reden om het probleem der charterberging als een van de belangrijke pro
blemen in het geheel der archivistische aktiviteiten te zien. Duidelijk is ook, dat de
volkomen verouderde berging opgevouwen in enveloppen, staande of liggende in
dozen op zo kort mogelijke termijn verlaten moet worden. Ook in het archiefwezen
dient in deze tijd gebruik te worden gemaakt van moderne technische vindingen en
verworvenheden en dienen met name de in de laatste decennia in grote getale ont
wikkelde kunststoffen juist bij conservering en berging van de archivalia te worden
toegepast. Het is de grote verdienste van Van Buijtenen, dat hij als eerste hiertoe is
overgegaan.
Hoewel kunststoffen reeds ver voor de 2e wereldoorlog bekend waren men denke
aan het bakeliet is de verscheidenheid op dit moment te danken aan de enorme
ontwikkeling in de chemische industrie in de jaren na de oorlog. Hoge drukken en
hoge temperaturen konden door de chemisch-technologische ontwikkeling goed in
de hand worden gehouden en het is dus volkomen verklaarbaar, dat het alleszins aan
te bevelen zou zijn om ook voor de berging van charters een keuze te doen uit de in
grote getale aangeboden moderne kunststoffen, die eigenschappen hebben en verwer
kingsmogelijkheden bieden, die bij bruikbare "natuurlijke" materialen niet voor han
den zijn. Dat de keuze van Van Buijtenen op melinex viel ligt voor de hand, omdat
deze polyesterfolie bij het Centraal Laboratorium reeds voor andere doeleinden in
gebruik was en bovendien als verpakkingsmateriaal een helderheid had, die raadple
ging van het charter zonder verwijdering van omhulsel mogelijk maakte, en verder
geen voor het perkament enz. nadelige stoffen bevatte. (Zie Bijl. I, rapp. C.L. dd. 27
aug. 1965).
Melinex had echter ook een nadeel: deze stof is niet thermoplastisch en liet zich dus
op geen enkele wijze tot bruikbare zegelbeschermers verwerken, zodat men zich
moest behelpen met ringen van perspex.
Bij toepassing van het "systeem Van Buijtenen" in binnen- en buitenland werd reeds
spoedig naast het niet geheel bevredigende ophangsysteem van het omhulsel
de arbeidsintensieve wijze van het vastzetten van de charters en de uithangende ze
geijs) als het zwakste punt in de overigens voortreffelijke methode van charterber
ging ervaren. Het is vooral het Stadsarchief van Keulen, dat genoodzaakt om in
verband met nieuwbouw het probleem van de berging van circa 60.000 charters
onder ogen te zien verbetering, perfectionering en vooral een minder arbeidsin
tensieve wijze van vervaardiging van omhulsel en zegelbeschermer(s) wist te ont
wikkelen3.
Volgens het gevoelen van de commissie heeft men in Keulen inderdaad verbeteringen
weten aan te brengen voor wat aangaat de ophanging van het charteromhulsel, de
bevestiging van het charter in het omhulsel en de zegelbescherming.
De commissie was reeds in het beginstadium van haar werkzaamheden tot de con
clusie gekomen, dat het "systeem Van Buijtenen" voor de hangende berging van
charters, met de wijzigingen aangebracht door het Stadsarchief van Keulen in prin
cipe een uitstekende wijze van berging en bewaring van een groot gedeelte van de
voorhanden charters is. Niet alleen uit het oogpunt van veilige bewaring, waardoor
behoud tot in de verre toekomst van deze belangrijke archivalia verzekerd is maar
ook uit het oogpunt van raadpleegbaarheid is dit systeem bijna ideaal te noemen.
Bezwaren tegen het systeem vloeien vooral voort uit het feit, dat het vervaardigen
van het verpakkings- en bergmateriaal zeer arbeidsintensief en daardoor kostbaar
3 H. Stehkamper, Die Urkundenverwahrung im Historischen Archiv der Stadt Köln, in:
Der Archivar, Jhrg. 28, 1975, Sp. 157-164.
[481]
