moderne materialen vastgelegd b.v. computerbanden, raadpleegbaar blijft, verdient
nadere bestudering.
Intussen blijft de toestand in de depots van oudere gebouwen talrijke problemen
geven, 't Is juist in deze depots, dat regelmatige en intensieve controle van de mate
riële toestand noodzakelijk is. Dit achterwege laten onder het motto, dat een rede
lijke beheersing van temperatuur en vochtigheid toch niet mogelijk is betekent de kop
in 't zand steken en het verval maar op zijn beloop laten.
Behalve de toestand van de ruimten is de wijze van berging en verpakking van stuk
ken van grote betekenis. Het systeem Van Buijtenen zoals dit in de laatste jaren
verder ontwikkeld is, biedt naar we mogen aannemen, een vrij ideale wijze van op
berging voor de charters. Het is de grote verdienste van Van Buijtenen geweest,
dat hij de stap heeft gewaagd van de klassieke materialen karton, papier -naar
de in de laatste decennia in grote getale ontwikkelde kunststoffen voor de berging en
verpakking van de charters. De door het Convent van Rijksarchivarissen ingestelde
commissie Charterberging heeft zich uitgaande van het systeem Van Buijtenen,
daarbij gebruik makende van verbetering in het Stadsarchief van Keulen aange
bracht, vooral bezig gehouden met de grote arbeidsintensiviteit van het te vervaar
digen verpakkingsmateriaal. Door uiteindelijk op een andere kunststof, n.l. makro-
lon i.p.v. melinex, over te gaan, kon het procédé van vervaardigen van de hangmap
pen in belangrijke mate versneld en verbeterd worden. Ook werd het systeem van
liggende berging door Van Buijtenen reeds in aanleg ontwikkeld voor uitzonder
lijke formaten en soorten van charters verder ontwikkeld en kon een bevredigende
oplossing gevonden worden voor het fixeren van de charters in de laden van de
planokasten.
Kon op deze wijze in de laatste jaren t.a.v. de berging van de belangrijkste en kost
baarste maar in aantal verreweg het geringste aantal archivalia een belangrijke ver
betering worden bereikt, t.a.v. de berging van de bijna onoverzienbare massa losse
stukken wijkt de methode van berging in de meeste archiefbewaarplaatsen nauwe
lijks af van die van generaties geleden.
Mijn indruk is, dat de verpakking in omslagen en deze in portefeuilles nog steeds
overwegend is. Geen enkele archiefbewaarder, met enig gevoel voor de materiële
toestand der stukken, zal ontkennen dat deze archiefverpakking in feite moordend
voor het stuk is: door het strak vastsnoeren van de linten worden de zijranden van
de stukken onherroepelijk beschadigd, terwijl dit eveneens gebeurt met de beneden
rand, die over de kastplank schuift en de bovenrand, die bij een portefeuille zon
der kleppen openligt voor stof en vuil, hetgeen door de poetsbrigade met stoffer
en stofzuigerborstel verwijderd wordt. Een kleine verbetering is het bergen van de
portfeuille in een doos. Opvallend is bovendien echter dat nauwelijks ooit enige aan
dacht besteed is aan de materialen waaruit omslag, portefeuille of doos vervaardigd
zijn en de invloed die deze materialen op de stukken kunnen hebben. Verkleuringen
van stukken door gebruik van verkeerde omslagen in het verleden, kan men meer
malen constateren.
Het probleem bij de verpakking van losse stukken bestaat vooral, hierin dat ge
zien de grote massa de berging niet te duur mag zijn en niet te ingewikkeld. Vooral
[466]
dit laatste wordt ook als een groot bezwaar ondervonden bij de frequent geraad
pleegde stukken.
Bij het ontwikkelen van een nieuwe berging van losse stukken dient m.i. er van te
worden uitgegaan dat de horizontale en niet de verticale situatie van het stuk de
meest natuurlijke is. Verticale opstelling van bladen papier is slechts verantwoord
indien deze bladen ingebonden zijn tussen stevige platten, dus bij niet te dikke delen
en banden.
Een horizontale berging van de stukken in dozen verdient m.i. verre de voorkeur.
Het materiaal, waarvan de dozen vervaardigd worden, dient de volgende eigen
schappen te bezitten.
De hiervoor gebruikte kartonsoort dient op de eerste plaats vrij te zijn van bleek
middelen en andere chemicaliën die op kortere of langere termijn de inhoud kunnen
schaden. Daarnaast dient het, hoewel het gerild en gevouwen moet kunnen worden,
toch voldoende mechanische sterkte te bezitten, zodat "mishandeling" van de doos
niet direct tot schade van de inhoud leidt. De derde eigenschap dient een groot
absorberend vermogen te zijn, gepaard met een zekere poreusheid. Hierdoor kan
de doos plotselinge schommelingen in luchtvochtigheid opvangen en kan de inhoud
toch "ademen", waarbij een belangrijk deel van de eventueel aanwezige luchtveront
reiniging door de doos geabsorbeerd wordt. Aangezien de zuurgraad van het karton
gemakkelijk te meten is, kan een "te zuur geworden" verpakking, waar nodig, ver
vangen worden.
Het te voorschijn halen en weer opbergen van stukken uit dozen van eenvoudig
model d.w.z. met een deksel dat in zijn geheel over de doos sluit, tot een maximum
van drie in de archiefrekken op elkaar gestapeld, zal iets tijdrovender zijn dan bij
verpakking in portefeuilles. Anderszins weegt dit nadeel tegen een aantal voordelen
op. Mogelijk is het de dozen van voren van een openslaande klep te voorzien of
zelfs van een losse lade van hetzelfde materiaal vervaardigd. Dit verhoogt vanzelf
sprekend de prijs, terwijl de doos zelf minder stevig wordt.
Voor wat delen en banden betreft valt t.a.v. de bewaring niet veel op te merken.
Gesteld dient slechts te worden, dat bij grote of abnormaal dikke banden een hori
zontale berging de voorkeur verdient boven een verticale. Voor wat andere collecties
betreft, platen, kaarten, geluidsbanden, microfilms etc. dienen geëigende verpak
kingsmethoden toegepast te worden. Voor meer kostbare platen en kaartenverzame
lingen zijn de ook voor de liggende charterberging ontwikkelde ladenkasten uiter
mate geschikt.
De conservering. Maatregelen om verval van de informatiedragers in de toekomst
tegen te gaan vragen op de tweede plaats onze aandacht. Hoe goed het materiaal
ook geweest moge zijn, waarop geschreven werd, het beste perkament, het beste
papier zal in de loop der eeuwen aan verval onderhevig zijn. Dit verval kan door
slechte bewaringsomstandigheden reeds lang geleden hebben ingezet en versneld
zijn, noodzakelijk is het dit op zo kort mogelijke termijn te stoppen.
Vooraf dient een onderzoek ingesteld te worden welke de oorzaken en de aard van
het verval zijn. Vaak zal er mee volstaan kunnen worden het materiaal in de oor-
[467]
