De functie van de archief bibliotheek1
De functie van de archiefbibliotheek is drieërlei:
zelfstandig,
gecombineerd met archiefonderzoek,
interbibliothecair.
De taak van de archivaris wordt tegenwoordig ruimer gezien, dan het zuivere be
heer van archiefstukken. Als archiefstukken geen juridische waarde meer hebben, is
hun waarde: bronnenmateriaal voor hen die er informatie uit nodig hebben. Van
dit bronnenmateriaal is de archivaris de beheerder en hij is verplicht dit materiaal ter
beschikking te stellen van hen die er informatie uit nodig hebben2. Dit maakt de
archivaris tot een informatieverzorger uit het hem ter beschikking staande materiaal
en daartoe hoort ook de archiefbibliotheek. De doelstelling van een (archief)biblio-
theek werd door de voorgaande en huidige bibliothecaris van de Gemeentelijke Ar
chiefdienst van Amsterdam als volgt geformuleerd: Het zodanig opsporen, verwer
ven, ontsluiten en beschikbaar stellen van dokumentaire informatie3 in de ruimste
betekenis van het woord, dat aan de gebruiker relevante informatie kan worden ver
strekt in het juist quantum, op de juiste plaats en op het juiste tijdstip.
Gezochte informatie hoeft niet altijd te komen uit de originele bronnen, de archief
stukken. Veelal kan op gestelde vragen een antwoord worden gevonden in reeds
gepubliceerd materiaal. Dit gepubliceerde materiaal is van oudsher in meerdere
of mindere mate naast het archief aanwezig en vormt de archiefbibliotheek. Wil dit
materiaal enigermate toegankelijk zijn, dan moet daarop een systematische ingang
bestaan. Bij aanwezigheid van een systematische catalogus op de bibliotheek, kunnen
vele vragen om informatie al direkt via deze catalogus worden beantwoord. Deze
procedure is meestal sneller dan onderzoek in de archieven, terwijl een niet altijd in
een handomdraai uit te voeren karwei als het interpreteren van de primaire gegevens
uit de originele bronnen, achterwege kan blijven. Een eenvoudig voorbeeld: een
vraag over het bouwjaar van de plaatselijke Grote kerk is sneller opgezocht in een
gedenkboek van, een studie of artikel over deze kerk, dan in de lijvige originele
rekening, waarin iedere uitgave voor de bouw op de datum van betaling is verant
woord.
1 Bewerking van een voordracht gehouden tijdens de cursus Bibliotheekbeheer, in het
kader van de voortgezette vorming van de rijks archiefschool.
2 Zie de in de literatuuropgave genoemde artikelen van R. A. D. Renting.
Naar believen kan hier nog „overworden ingevuld, „over Amsterdam" is hier
weggelaten.
[220
Door de aard van het archivalisch materiaal heeft de collectie van de archief biblio
theek een specifiek karakter. Men vindt er veel materiaal over de plaatselijke ge
schiedenis, de plaatselijke industrie, e.d. omdat
studies waarbij de schrijver gebruik gemaakt heeft van de aanwezige archivali
sche bronnen, in de archiefbibliotheek aanwezig horen te zijn,
onderzoek in de archivalische bronnen om begeleidende literatuur vraagt,
gedrukt materiaal, uitgeschoten uit de archieven, vaak in de collectie van de
bibliotheek wordt opgenomen.
Zo zal bijvoorbeeld een streek, die herhaaldelijk overstroomd is en langdurig te
kampen heeft gehad met wateroverlast, de schriftelijke neerslag daarvan bewaren
in z'n archieven en de daarbijbehorende bibliotheek. Een streek met uitgesproken
textielnijverheid, vindt dit onderwerp vertegenwoordigd in de plaatselijke biblio
theken en archieven. Niet alleen het oude en historische materiaal is belangrijk. De
collectievorming gaat door tot de dag van vandaag en bevat ook modern materiaal.
Vooral het z.g. "klein materiaal", losse pamfletjes, folders, reclamemateriaal, e.d.,
dat uit vroeger tijd zo belangrijk is gebleken, wordt nog steeds verzameld en biedt
vele mogelijkheden voor de bestudering der contemporaine geschiedenis. Een be
kend voorbeeld hiervan zijn de pamfletten uit de provo-tijd, die nu internationale
belangstelling genieten en de krantjes en andere uitgaven die aktiegroepen versprei
den onder de bevolking en die grote kans lopen nergens bewaard te worden. Tegen
woordig kan men naast de gedrukte en geschreven stukken ook documentatiemate
riaal aantreffen op grammofoonplaat, geluidsband, videoband, enz., dat net zoveel
informatiewaarde kan hebben als de conventionele stukken.
Niet alleen de bezoeker, die de moeite neemt naar het archief te komen, is gediend
met een ingang waardoor dit en al het andere gepubliceerde materiaal toegankelijk
is. Wat geldt voor de individuele gebruiker, geldt in de allereerste plaats voor de ar
chiefambtenaren, die dagelijks bezig zijn met onderzoek en verstrekken van infor
matie en daarbij het nut van de catalogus op de bibliotheek zullen ondervinden. Op
vele gestelde vragen, kan door raadpleging van deze catalogus een al zo volledig
antwoord verkregen worden, dat archiefonderzoek niet nodig is. Tevens kunnen op
vragen die, sinds men met het onderwerp bezig is, al door 't hoofd spelen, maar die
men op dit moment nog niet had willen stellen, ook de antwoorden te voorschijn
komen. Zo trekt een goed opgebouwde en ontsloten collectie bezoekers, die alleen
literatuuronderzoek willen doen, naar de locale geschiedenis b.v.; wat uit de
archieven bekend en gepubliceerd is en waarop de archivaris zijn bezoekers hoort
te attenderen, krijgen zij zo vanzelf onder ogen. Dit kan de archiefbibliotheek aan
trekkelijker maken voor literatuurstudie, dan een andere bibliotheek; in sommige
gevallen kan deze, juist door de aanwezigheid van het voor de archiefbibliotheek zo
kenmerkende materiaal, bij een literatuuronderzoek niet worden overgeslagen.
Goed archiefonderzoek begint altijd met raadpleging van de reeds over dat onder
werp bestaande literatuur, met name van datgene wat al uit dezelfde bronnen gepu
bliceerd is. Archiefonderzoek heeft alleen dan zin, als men heeft kennis genomen
van hetgeen reeds bekend is, en kan worden gerechtvaardigd door aangetroffen
lacunes daarin, door twijfel aan of door vaststelling van de juistheid ervan. Zo kan
[221]
