Het begin
Bij het zoeken naar een geschikte publikatiemogelijkheid verkeerden wij in de ge
lukkige omstandigheid, dat in deze provincie het 'Friesch Dagblad' verschijnt, een
krant met ruim 20.000, voor het merendeel Gereformeerde lezers.
Op een verzoek aan de redaktie om medewerking te verlenen, werd zeer positief
gereageerd: er werden vlot enige kolommen beschikbaar gesteld, waarin de Rijks
archivaris en ondergetekende de plannen uitvoerig publiek konden maken.
Sterke nadruk werd gelegd op het bewaren van de archieven ten nutte van het
nageslacht, dat anders misschien de waarden en tradities van het Gereformeerde
leven zou vergeten. Bovendien wees de Rijksarchivaris er met de meeste klem op,
dat bij bewaargeving de kerkeraden eigenaar blijven van hun archieven en dat
bovendien de inhoud van vertrouwelijke stukken zonder hun toestemming nooit aan
de openbaarheid kan worden prijsgegeven.
Op de dag dat het artikel in druk verscheen kwam reeds de eerste reaktie. De
kerkeraad van Gaastmeer stond 'niet onwelwillend' tegenover bewaargeving en ver
zocht om een onderhoud. Dit verzoek werd uiteraard onmiddellijk ingewilligd. Er
volgde een gesprek met de predikant, waarna de kerkeraad enige tijd later besloot
zijn archief ter bewaring in Leeuwarden te deponeren.
Het vervolg
Na de prompte reaktie van Gaastmeer werd het stil. Het hoopvolle begin had ons er
echter van overtuigd, dat er meer te bereiken moest zijn.
Besloten werd daarom de kampanje nu grootscheeps op te zetten en een rondschrij
ven te doen toekomen aan de kerkeraden van alle voor 1900 geïnstitueerde gemeen
ten. Dat gebeurde op 8 juli 1975. Drie passages uit deze brief bleken bij nader kon-
takt de meeste indruk te hebben gemaakt. Tk laat ze hier volgen:
het archiefvormende orgaan blijft eigenaar van het archief'.
'De stukken zijn in beginsel openbaar, maar deze openbaarheid kan door
de bewaargevers worden beperkt of tijdelijk uitgesloten'.
'De Rijksarchiefdienst verplicht zich tot het verstrekken van alle inlich
tingen, waarover U wenst te beschikken. Hieraan kan op de volgende ma
nieren worden voldaan:
a. het verstrekken van fotokopieën;
b. het voor een periode van ten hoogste vier weken terugzenden van be
paalde bescheiden;
c. het geven van mondelinge inlichtingen op de studiezaal, waar U ook
zelf de stukken kunt raadplegen'.
Tezelfder tijd werd de inhoud van deze brief als ingezonden stuk geplaatst in de
Friese Kerkbode.
Al gauw werd duidelijk, dat deze aanpak de juiste was, want de archieven begonnen
nu in een vlot tempo binnen te komen. Het aanbod was spoedig dermate groot, dat
het in de cirkulaire gedane aanbod tot een persoonlijk onderhoud van het program
ma moest worden geschrapt.
264 1
Dat was een spijtige zaak, want dergelijke gesprekken zijn bijzonder waardevol
Bij vrijwel elk onderhoud met een kerkeraad kwamen andere vragen aan de orde,
waarvan ik er hier enkele wil vermelden:
Zijn de stukken echt veilig opgeborgen?
Welke stukken komen voor bewaargeving in aanmerking?
Kunt U ons garanderen, dat niet voor de grote klok bestemde archivalia inderdaad
gesloten blijven?
Wat gebeurt er in geval van bezetting door een het christelijk geloof vijandig gezinde
mogendheid?
Ik zou nog kunnen doorgaan, maar deze opsomming lijkt mij wel voldoende, temeer,
waar voor mijn gevoel de taak van de onderhandelende archivaris duidelijk uit de
verf komt: hij moet het vertrouwen van de kerkeraadsleden zien te winnen en hen
inwijden in een geheel nieuwe materie.
Dat levert soms moeilijkheden op in kleine gemeenschappen, waar de oude Gere
formeerde strijdbaarheid nog leeft in de gedaante van een schrikaanjagend forma
lisme, dat sommigen ertoe heeft gebracht, ik heb dat werkelijk eens meegemaakt, de
Rijksarchiefdienst te vergelijken met het beest uit het bijbelboek Openbaring.
Ik hoop echter duidelijk gemaakt te hebben, dat persoonlijke kontakten eigenlijk
onontbeerlijk zijn. Helaas ontbreekt daarvoor de tijd.
Wij zijn ertoe over gegaan schriftelijk of telefonisch aanvullende informatie te ver
strekken. Hiervoor wordt onder meer gebruik gemaakt van een overeenkomst van
bewaargeving, waarin alle punten duidelijk op een rij zijn gezet. De ervaring leert,
dat toezending daarvan meestentijds wel voldoende is.
Negatieve realities en de toestand van de kerkelijke bewaarplaatsen
Het ligt voor de hand, dat sommige kerkeraden hebben besloten om niet op ons
aanbod in te gaan. In een enkel geval gebeurde dat zonder opgaaf van redenen.
Meestal echter werd als voornaamste argument aangevoerd, dat men ter plaatse
over een kluis of een andere deugdelijke bewaarplaats beschikte.
Ik heb die beweringen natuurlijk niet gekontroleerd. maar uit wat ik gezien heb bij
kerken, die wel overgingen tot bewaargeving zou inderdaad kunnen worden opge
maakt, dat de archiefzorg bij de Gereformeerden altijd heel behoorlijk is geweest.
Het denkbeeld van de reddingsoperatie is al na heel korte tijd naar de achtergrond
gedrongen: wij hadden ons van de toestand der archieven en hun bewaarplaatsen
een veel te zwarte voorstelling gemaakt. In sommige gevallen was aan de archie
ven duidelijk veel zorg besteed: komplete inventarislijsten heb ik meer dan eens
aangetroffen; in Heerenveen waren de notulenboeken, verpakt in verzegeld papier,
opgeborgen in een bankkluis. Ook elders waren de archieven vanaf het begin zeer
kompleet bewaard. Alleen in Scharnegoutum was een aanzienlijk deel van het ar
chief door brand verloren gegaan.
Verwerking van de ingekomen archieven
Voorop gesteld moet worden, dat wij alleen die stukken in bewaring nemen, die
265
