Een Turks plan om Nederlancls-Indië in Franse handen
te doen overgaan
Op 11 januari 1757 schreef Charles de Vergennes, Frans ambassadeur bij de Otto
maanse Porte (de Turkse regering) te Constantinopel een brief aan zijn minister van
buitenlandse zaken in cijfer, waarin hij melding maakte van een merkwaardig
voorstel hem door een Turk gedaan1. Deze uit Roemelië afkomstige Turk, sjerif
Ibrahim, was bij hem gekomen met het kleine gevolg van twee man (hij was dus
duidelijk geen rijk man), een aantal in merkwaardige karakters geschreven brieven
en het volgende verhaal. De Turk kwam vertellen dat hij graag met de Franse koning
wilde spreken over een aanbod van alle Indische groten. Deze hadden hem brieven
meegegeven om de Franse koning de Nederlandse bezittingen in Indië aan te
bieden. Zij deden dit omdat zij de knevelarijen van de Hollanders meer dan beu
waren. De Turk vertelde dat hij gediend had als vertrouwensman van de Hollanders
bij de Indische sultans en in die functie ontdekt had dat de sultans weinig genegen
waren om nauw met de Hollanders samen te werken. Nadat hij hierover ook met
(zoals hij hem noemt) de 'grote sultan van Java' had gesproken, had deze hem mee
genomen naar het meest geheime hoekje van zijn paleis en hem gevraagd of het waar
was dat de Hollanders een koning hadden die zeer gezien was bij de Turkse sultan
en dat zij de Turkse sultan een schatting betaalden op grond waarvan zij het recht
hadden zich in Indië als heer en meester te gedragen. De Turk had dit ontkend en
verteld dat het de koning van Frankrijk was die de oudste en meest geziene vriend
was van de Turkse sultan en dat deze koning ook de machtigste was onder de
Christelijke vorsten. De sultan van Java vervolgde dat hij al een jarenlange wens
had om iets tegen de Hollanders te ondernemen en dat hij het gevoel had dat God
hem de Turk had gezonden om z'jn wensen en verlangens in vervulling te doen
gaan. Na de nodige eden te hebben gezworen werd de Turk nu door de sultan van
Java in dienst genomen. Hij reisde nu wederom alle sultans of en het bleek dat alle
vorsten op Java en Sumatra en op het vasteland tot aan de kust van Malabar toe
vol geestdrift waren over het plan om zich door de koning van Frankrijk te laten
protegeren. De Turk geeft een lange lijst van al die vorsten, die gedeeltelijk van
kennis van de Indische geografie getuigt, maar ook niet thuis te brengen namen
bevat. (Enige namen zijn wellicht door transscriptie misvormd, maar fantasie zal ook
1 De stukken zijn alle te vinden in de archieven van het Franse ministerie van Buiten
landse Zaken. Affaires Etrangères, Correspondence Politique, Turquie, no. 133. In dit
deel, dat de brieven van 1757 bevat, de brieven met bijlagen gedateerd II januari, 24
februari, 15 maart, 27 maart en 23 mei.
[26]
wel een rol hebben gespeeld). Van de 'sultan van Java' had de Turk een 'khandiar',
een met goud en edelstenen versierde dolk, gekregen om de koning van Frankrijk
aan te bieden: Vergennes had echter niet het idee dat deze veel waard was. De
dragomans (tolken) van Vergennes konden de aanbevelingsbrieven die de Turk bij
zich had niet lezen, omdat ze in Indische karakters gesteld waren. Het hele verhaal
van de Turk kwam Vergennes zeer onwaarschijnlijk voor, maar hij vermeldt wel
uitdrukkelijk dat het merkwaardig was dat de man niet om geld had gevraagd. Het
leek Vergennes niet juist om de man naar Frankrijk te sturen, zoals Ibrahim ge
vraagd had. Wel beloofde hij hem, na de gevaren van de overtocht als nog veel ge
vaarlijker dan zij ten gevolge van de Zevenjarige Oorlog al waren te hebben voor
gesteld, dat hij de zaak aan de Franse komng per brief zou overleggen, met een ver
taling van de uitgebreide memorie van de Turk. Deze zou binnen vier maanden uit
sluitsel krijgen.
In Frankrijk ging men gedegen te werk. Weliswaar leek het verhaal ook daar de
regering niet al te betrouwbaar, maar men besloot toch om onder strikte geheim
houding de Franse Compagnie des Indes te raadplegen. Deze wees er in een memorie
op dat het project veel groter was dan enig soortgelijk plan dat ooit door een Euro
pese natie was ontworpen. Verder stelde de compagnie dat de Hollanders een zeer
sterke positie hadden in het gebied, al heersten zij niet (zoals de Turk had beweerd)
over heel Sumatra, de kust van Malakka en Cambodja. Ook vond de compagnie het
eigenaardig dat al die vorsten het zo eens met elkaar zouden zijn. Tenslotte: zelfs als
het verhaal waar was zou het wel eens zo kunnen zijn dat het feit dat een dergelijk
project een oorlog tussen de Europese naties tot gevolg zou hebben, nu juist datgene
zou zijn wat de Indische heren beoogden om zodoende hun juk af te werpen. Voor
Frankrijk kwamen er dan nog enige moeilijkheden bij. De kracht van de Hollandse
vloot in Indië moest niet onderschat worden, het was voor de Fransen problematisch
zich op Java te vestigen aangezien men de mentaliteit van de bewoners niet kende en
het nog maar de vraag was of men op het eiland vrijheid van godsdienst zou kunnen
toestaan en Chinezen zou mogen toelaten. Ook was het nog maar de vraag of Frank
rijk een zo grote oorlogsmacht als nodig zou zijn kon handhaven in het Indische
gebied. De enige mogelijkheid (als men iets wilde ondernemen) zou zijn om Ben-
koelen dat in Engelse handen was en met Engeland was Frankrijk toen in oorlog
te veroveren en van daaruit met behulp van de Turk de zaak eens verder te be
zien. Overigens oordeelde de Compagnie des Indes dat de minister in deze kwestie
moest beslissen.
In een brief van 27 maart 1757 gericht aan Vergennes wordt het plan door de minis
ter van Buitenlandse Zaken, Rouillé, van de hand gewezen. Het is te gevaarlijk. Op
23 mei antwoordt Vergennes dat hij getracht had de Turk te bereiken, maar dat deze
naar de Zwarte Zee was vertrokken voor een zakenreis. Vergennes wilde nog pro
beren de Turk eens verder uit te horen over de toestand van de Hollandse handel
op Java, maar vermoedelijk heeft een dergelijk onderhoud nooit plaats gehad. In de
verdere correspondentie van Vergennes heb ik er in ieder geval niets over gevonden.
Hoewel het plan van de Turk (terecht) niet erg serieus genomen werd, is het interes-
[27]
