Het Archivo General te Simancas
De naam van het Spaanse dorp Simancas heeft in de wereld van historici en archi
varissen een bekende klank. Het is nochtans slechts een onbeduidende plaats van
ongeveer 1500 inwoners, midden in Oud-Castilië gelegen aan de grote straatweg,
Salamanca naar Portugal leidt, op een afs.and van elf kilometer van
d~ provinciale hoofdstad Valladolid. Simancas ligt op de helling van een heuvel
Nedt vanaf 'el mirador' - een plek in de buurt van de markt - een panorama da
als een van de mooiste van Castilië geldt: op de voorgrond de groene strook van de
rivier de Pisuerga met de ronde bogen van de middeleeuwse brug en zover alhet
oog reikt de gele hoogvlakte van Castilië. Twee gebouwen r,)zen boven het dorp
uif de kerk en het kasteel. De ruime 16e eeuwse Iglesia del Salvador met haa
oudere romaanse toren behoort tot de gothiek en is onder meer interessant door haar
palmvormige pijlers. In een der zijbeuken is hoog in de muur een ruimte Ultgeh°
wen die tot het midden van de 19e eeuw het archief van het dorpsbestuur be
vatte In dezelfde zijbeuk liggen in de crypte van een kapel verschillende leden uit e
familie Ayala begraven, die als een echte archivarissen-dynastiehetarchief
Simancas van de 16e tot de 19e eeuw van vader op zoon hebben beheerd.
Het meest opvallende bouwwerk van Simancas is het kasteel, dat naar een woor
"a n dr. J. Brouwer 'met zijn zware muren en forsche torens oprijst als een hennne-
ring aan een bewogen, krijgshaftig tijdperk'. Het massieve gebouw is .n de wee
helft van de 15e eeuw door don Fadriquc Enriquez, almirante de Cast.11a, tot stand
gebracht. Diens zoon Alonso droeg het kasteel en het dorp m 1480 over aan de ka-
fholieke koningen Ferdinand en Isabella. In de 16e eeuw deed de burcht vervolgen
dienst als staatsgevangenis. In 1570 liet koning Filips II er deNederiandsebarond
Montigny broer van de twee jaar eerder te Brussel geexecuteerde graaf van Horn
(Hoorne) 'in het geheim terechtstellen. Wie zich voor een romantische evocatie van
^beuren interesseert leze het desbetreffende hoofdstuk in Johan Brouwers
Philips Willem, de Spaansche prins van Oranje', terwijl dezelfde auteur een op het
historische feitenmateriaal gebaseerd exposé heeft gegeven in zijn studie. Mont.g y,
afgezant der Nederlanden bij Philips 1I-.
Toen Montigny in Simancas het leven liet, had het kasteel gedeeltelijk reeds een
nieuwe bestemming gekregen. Het was keizer Karei V, die op 16 september
1 Zutphen 1940.
2 Amsterdam 1941.
450
i
vanuit Brussel bepaalde, dat in het kasteel van Simancas archieven van de 'Corona
de Castilla' geconcentreerd moesten worden. Vijf jaar later, op 5 mei 1545, benoem
de de keizer, die toen te Maastricht vertoefde en waarschijnlijk in het Spaanse Gou
vernement aan het Vrijthof logeerde, vanuit deze stad de eerste archivarissen voor
de nieuwe instelling. Kan men aldus Karei V de stichter van het archief noemen, het
is zijn zoon Filips II geweest, die het initiatief heeft overgenomen en het kasteel heeft
uitgebouwd tot het centrale archief van het koninkrijk Castilië en zelfs van de gehele
Spaanse monarchie. Zo heeft de centralisatiepolitiek van Filips II ook op archiefge-
bied zijn neerslag gevonden. De door de koning in 1561 benoemde archivaris Diego
de Ayala verzamelde in een van de torens van het kasteel, die tot depot was aange
wezen, een groot aantal oudere archieven van de Castiliaanse staatsorganen. Het
spoedig optredende ruimtegebrek werd na 1570 verholpen door het gehele kasteel tot
archiefbewaarplaats te bestemmen. Bij de verbouwingen, die daarvoor nodig waren,
was de beroemde architect luan de Herrera betrokken, die het Escoriaal op zijn
naam heeft staan. Filips II bemoeide zich persoonlijk met al deze activiteiten en in
1592 kwam hij het archief in ogenschouw nemen. Twee dagen besteedde de koning
aan de inspectie en naar verluidt verliet hij het kasteel zelfs niet om de festiviteiten
bij te wonen, die de dorpelingen te zijner ere hadden georganiseerd.
De opvolgers van Filins II uit het Habsburgse Huis hebben Simancas als het
centrale archief van hun monarchie gehandhaafd, al deed de afgelegen ligging van
de vesting op een afstand van 200 km van de nieuwe hoofdstad Madrid zich als
een bezwaar gevoelen. Deze geografische situatie is wel de belangrijkste oorzaak
geweest, waardoor Simancas de positie van 'Algemeen Rijksarchief' op de duur
[451]
