SC t rTrï'S aCh-Schmi<"' S™
Problemen rond de acquisitie,
de bewaring en de selectie van de
bedrijfsarchieven in België door
dr. H. Coppejans-Desmedt
De belangstelling voor de bedrijfsarchieven in het buitenland, meer bepaald in
Duitsland en Zwitserland, heeft vrijwel onmiddellijk weerklank gevonden in België4.
Maar de zorg voor het bijeenverzamelen en bewaren van bedrijfsarchieven be
perkte zich in ons land in de eerste jaren van de 20e eeuw tot enkele schaarse
initiatieven. Guillaume Des Marez, toen stadsarchivaris van Brussel en professor
aan de Umversité Libre de Bruxelles heeft zich in dat opzicht bijzonder verdienste-
i] gemaakt en kan voor ons land als de eigenlijke pionier ter zake worden
beschouwd. Van omstreeks 1900 af heeft hij zich stelselmatig toegelegd op het
bijeenzamelen van negentiende eeuwse en zelfs eigentijdse bednjfsdocumenten, die
hij toevoegde aan de collectie handelspapieren met betrekking tot de 17e en de
18e eeuw, die toen reeds in het Stadsarchief van Brussel berustte3
De Brusselse verzameling zakenpapieren is naar oorsprong vermoedelijk identiek
aan de beter bekende collectie van de Insolvente Boedelskamer, die bewaard wordt
in het Stadsarchief van Antwerpen. Zij bestond aanvankelijk uit de bescheiden, die
de gefailleerde kooplieden ingevolge de Antwerpse costuimen er van rechtswege
moesten neerleggen. Later werden er zakenpapieren van niet gefailleerde handelaars
en nijveraars aan toegevoegd. De verzameling is nu samengesteld uit documenten
vanaf het begin van de 16e eeuw tot in de 19e eeuw en omvat ruim vijftienhonderd
registers en nagenoeg evenveel bundels3.
In het Stadsarchief van Antwerpen was toen ook reeds het Fonds van de Generale
Indische Compagnie, gezegd Oostendse Compagnie aanwezig. De Oostendse Com
pagme werd opgericht door keizer Karei VI op 20 juli 1723 voor de handel met
Zie vooral Klara van Eyll, Voraussetzungen und Entwicklungslinien von Wirtschaits
W^tsclmftsgeKWchte!'Band^(h"^'7^hll\en' Rheinisch-WestSen
sches EntWiChlUnë 065 SchWeiUri-
Br^S^r is.ZUi'IaUme vM Mar.ez'.}n Guillaume des Marez, Etudes inédites,
V J verzameling zoals zij samengesteld werd door Guillaume Des
3 In Nederland te vergelijken met het archief van de Amsterdamse Desolate Boedelska
ZnteBnedehk inventaris werd opgesteld door prof. Posthumus. J. Denucé, De lnsol-
chievenbTadt'r^Ï' 1927™Ec°"0miSC'1 Archief' Antwerpsch Ar-
[268
Afrika, Indië en het Verre Oosten. Zij kende een kortstondig, doch succesrijk be
staan. Onder druk van de zeemogendheden stemde Karei VI er in 1727 eerst in toe
haar octrooi voor zeven jaar te schorsen, en trok hij het in 1731 definitief in. De
likwidatie van de compagnie duurde tot in de zeventiger jaren, zodat de documenten
betrekking hebben op de periode van 1723 tot 17774. Een niet onbelangrijk deel van
het fonds berust in de Universiteitsbibliotheek te Gent, waar het werd neergelegd
door de familie Hye-Hoys5.
Voor Antwerpen dient tenslotte, wat de oudste periode betreft, te worden vermeld:
het archief van de wereldberoemde drukkerfamilie Plantin-Moretus, dat in werke
lijkheid nooit zijn plaats van oorsprong en vorming heeft verlaten. De bedrijfs-
documenten zijn bewaard vanaf de oprichting van de drukkerij in 1555 tot het
verdwijnen van de firma in 1876. De bescheiden hebben niet alleen belang voor de
economische en sociale geschiedenis, maar ook voor de geschiedenis van het huma
nisme en zelfs voor de culturele geschiedenis in het algemeen. De drukkerij is
thans ingericht als museum en beschikt behalve over een uitzonderlijke bibliotheek
en een merkwaardig bedrijfsarchief, ook over het oude typografische materiaal,
dat nog af en toe in werking wordt gesteld. Bijgevolg kan men poneren dat daar al
lang aan industriële archeologie wordt gedaan vele jaren voordat het begrip of de
studie aan de orde van de dag is gekomen6.
Het eerste moderne bedrijfsarchief van omvang werd in 1912 overgemaakt aan de
Stadsbibliotheek van Verviers. Wellicht onder invloed van de bekende Belgische
historicus Henri Pirenne, die van Vervierse afkomst was en van huize uit tot de
industriële zakenwereld behoorde, besloot Alphonse de Thier-Fischer het bedrijfs
archief dat hem als erfenis was ten deel gevallen en waarvoor hijzelf geen interesse
had, over te dragen aan de voornoemde stadsbibliotheek. Het fonds de Thier omvat
bedrijfsdocumenten van de firma's de Thier en Godart, wolfabrikanten resp. te
Hodimont en te Verviers, en heeft betrekking op de jaren 1714 tot 1842. Sindsdien
werd het fonds gedeponeerd in het Rijksarchief te Luik7.
De eerste documenten betreffende de Gentse katoennijverheid werden in 1924
neergelegd in het Stadsarchief van Gent door de familie de Pauw, aanverwanten
van de familie Bauwens. Zij hebben o.m. betrekking op Lieven Bauwens aan wie
zoals men weet de bijzondere verdienste toekomt de mechanische katoenindus
trie in de Arteveldestad te hebben geïntroduceerd bij middel van machines, die hij
uit Engeland had overgesmokkeld in dramatische omstandigheden.
4 M. Huisman, La Belgique commerciale sous l'empereur Charles VI. La Compagnie
d'Ostende. Brussel - Parijs, 1902; L. Michielsen, Het einde van de Oostendsche Compagnie,
Bijdragen tot de Geschiedenis, dl. XXVIII, 1937, blz. 128-143; F. Prims, Inventaris op het
archief der Generale Indische Compagnie. A ntwerpen, 1925; en Bijvoegsel van den Inven
taris, Antwerpsch Archievenblad, 2e r., Ie jg. 1926, blz. 147-156.
5 Universiteitsbibliotheek te Gent: F. vander Haeghen, Manuscrits. Fonds Hye-Hoys
Compagnie des Indes a Ostende. Inventaire-Index Catalogue.
6 J. Denucé, Inventaris op hel Plantijnsch Archief. Antwerpsch Archievenblad, 2e r.,
1 jg. 1926, blz. 128-146 en 161 e.v., 2e jg. 1927, blz. 128-156.
7 G. Hansotte, Inventaire des archives de l'ëntreprise textile de Ia familie Dethier d
Hodimont dites 'Fonds Dethier', Inventaires d'Archives d'Entreprises, Brussel, 1971,
blz. 51-143.
[269]
