II. De bestanddelen van de topografisch-historische atlas.
A. In een atlas kunnen we alle afbeeldingen plaatsen die informatie verschaffen
over het verzamelgebied.
De selectie van de afbeeldingen geschiedt willekeurig naar het oordeel van de ver
zamelaar c.q. beheerder van de verzameling.
Onder afbeeldingen moet :hier worden verstaan:
Tekeningen, prenten, foto's en reproducties.
Olieverfschilderijen, hoewel ook afbeeldingen, horen gelet op hun vorm en functie
niet in een atlas thuis. Ook corporele zaken als maquettes, plastieken, wandtapijten
e.d. kunnen we niet in een atlas opnemen. Indien het nuttig is de informatie, ver
schaft door olieverfschilderijen en corporele documenten aan de atlas toe te voe
gen, dan kunnen we dit doen door middel van foto's of andere reproducties.
De laatste jaren bestaat de tendens om naast de reeds genoemde soorten van af
beeldingen ook films te verzamelen. Deze vorm van visuele documentatie wijkt wel
zeer sterk af van het traditionele atlasmateriaal. Een belangrijke overweging is
echter, dat geen andere instelling dit doet met als doel een visuele of audio-visuele
historisch-topografische documentatie op te bouwen. Indien het atlasbeheer met
zijn tijd wil meegaan, zal men de film als speciaal verzamelobject niet kunnen uit
sluiten, hoewel de bewaring, conservering en raadpleging bizondere eisen stellen.
Onder verzamelgebied moet worden verstaan: een geografisch bepaald gebied,
(stad, dorp, streek, provincie) zowel in het heden als in het verleden.
B. Afbeeldingen kunnen we op twee manieren onderverdelen.
a. Naar de soort informatie die de afbeeldingen over het verzamelgebied verschaf
fen.
Dit gegeven bepaalt de plaats van een afbeelding in de verzameling.
b. Naar de techniek waarmee een afbeelding tot stand gekomen is.
Dit gegeven bepaalt welke materiële verzorging de afbeelding behoeft. Tevens is
het een belangrijk onderdeel van de beschrijving.
Informatie.
De informatie die een afbeelding over het verzamelgebied verschaft kan betrekking
hebben op één of meer onderwerpen, zoals:
1.
a.
b.
De topografie.
gezichten
kaarten
bouwtekeningen
2. De historie.
3. Personen.
4. Zeden en gewoonten.
[264]
1. De topografie.
aOnder 'gezichten' moeten we verstaan: Afbeeldingen van de topografische reali
teit, zoals die zich aan het oog vertoont.
Het is echter onpractisch, zo niet onmogelijk al deze afbeeldingen in één ordenings
systeem onder te brengen. Luchtfoto's en vogelvluchtgezichten hebben een heel
ander karakter dan op de begane grond gemaakte afbeeldingen. De eerstgenoemde
categorie geeft vaak informatie over zaken die op andere afbeeldingen niet of
nauwelijks voorkomen, b.v. inpandige bebouwing.
Vaak zal het nuttig zijn voor verschillende soorten afbeeldingen verschillende or
deningssystemen te ontwerpen. Daar het ordeningssysteem de toegankelijkheid be
paalt is een en ander echter volkomen afhankelijk van de omvang der verzameling.
Voor beheerders van grote verzamelingen is het nuttig om van prentbriefkaarten,
hoewel het meestal gewone stads- of dorpsgezichten zijn, ook een aparte collectie
te maken.
b. Kaarten geven hun informatie op een geheel eigen manier.
Men onderscheidt:
le. Geografische overzichtskaarten, d.w.z. het gebied is op kleine schaal afgebeeld
en het verzamelgebied maakt er een klein deel van uit. Kaartschaal 1 50.000 en
kleiner.
2e. Topografische kaarten, d.w.z. dat de kartering op grotere schaal heeft plaats
gehad. Het wordt mogelijk afzonderlijke gebouwen te onderscheiden.
Kaartschalen van 1 50.000 tot 1 10.000.
3e. Plattegronden. Deze geven nog gedetailleerdere informatie. Zij hebben een
schaal groter dan 1 10.000.
N.B. In het spraakgebruik worden kaarten van steden op een schaal kleiner dan
1 10.000 ook wel plattegronden genoemd.
c. Bouwtekeningen geven nauwkeurig maten en technische gegevens van bouw
werken. Meestal komen zij voor in dossiers waarvan de totale inhoud het gehele
bouwwerk weergeeft. De oude, met de hand getekende exemplaren zijn vaak van
een archief afgedwaalde stukken. Sinds de opkomst van de fotolithografie worden
ze echter voor ieder bouwwerk in groten getale gedrukt, zodat ze voor vele doel
einden gebruikt kunnen worden, b.v. voor het aanvragen van bouwvergunningen,
als bewijs voor de bouwheer en als gereedschap op het werk.
Van een verzameling bouwtekeningen van bestaande en reeds gesloopte gebouwen
wordt veel gebruik gemaakt door architecten voor restauratie- of verbouwings
doeleinden en door nieuwbouwaannemers om te weten wat nog onder de grond
kan zitten. Om deze redenen en :het vaak zeer grote formaat van de tekeningen is
het nuttig ze in een aparte afdeling onder te brengen, hoewel ze in kleine verzame
lingen ordeningstechnisch bij de collectie topografie ondergebracht kunnen worden.
2. De historie.
Hier kunnen we alle afbeeldingen opnemen, gemaakt naar aanleiding van gebeur
tenissen die belangrijk zijn voor de geschiedenis van het verzamelgebied. Deze
[265]
c.
