remiseboek
kasboek traitteboek
in voor onder het hoofd 'diverse debiteuren' en 'diverse crediteuren'. Een deposito-
en een obligatierekening komen voor in 1807-1809, maar bij het opmaken van de
balans op 31 december zijn deze rekeningen niet eens afgesloten.
Bij het rekening-courantboek is een klad-rekening-courantboek bijgehouden. In dit
laatste ontbreken de diverse debiteuren en crediteuren.
Het volgende schema is het resultaat voor de periode 1801-1813. Losse stukken zijn
niet over. Van de cursiefgedrukte delen is geen enkel exemplaar bewaard.
'diverse-crediteurenboek' (inkoopboek)
'diverse-debiteurenboek' (verkoopboek)
faktuurboek
'verkoopboek' (commissieboek)
memoriaal
kasboek
klad-rekening-
courantboek
net-rekening-
courantboek
1818-1860
Van 1814-1817 ontbreken alle delen van de boekhouding. In 1818 blijkt er opnieuw
een wijziging te hebben plaatsgevonden in de hulpboeken.
Het 'verkoopboek' heet nu 'consignatieboek' (commissieboek volgens de littera
tuur). Er werd eerst een klad bijgehouden, pas als de hele partij in consignatie ont-
/angen goederen was verkocht, werden de transacties in het net-'consignatieboek
overgenomen. De subtotalen en de totalen van de aan de committent gezonden ver
antwoording werd in het memoriaal geschreven, de onkosten en de provisie met
opvallend grote letters. Deze bedragen werden mogelijk bij het opmaken van de
balans afzonderlijk opgeteld. In het rekening-courantboek is alleen de netto-op
brengst van de partij goederen gecrediteerd aan de committent.
Tot 1848 werd in het 'consignatieboek' ook genoteerd de provisie voor het verzen
den van goederen die Crone niet verhandeld had.
Vanaf 1861 is hiervoor een apart 'expeditieboek' aanwezig. Mogelijk werd dit dus
al vanaf 1848 gebruikt.
Het 'diverse-crediteuren-' en het 'diverse-debiteurenboek' werden niet meer in het
rekening-courantboek verwerkt. De transacties werden vrijwel alle contant betaald.
Vanaf 1831 ontbreken in de hele boekhouding de verwijzingen naar andere delen.
Het terugzoeken van een boeking in het rekening-courantboek kan dan alleen nog
gebeuren aan de hand van de datum. Het kasboek ontbreekt helemaal, het 'diverse-
crediteurenboek' en het remiseboek zijn pas vanaf 1848 aanwezig, het traitteboek
vanaf 1858.
Uit de jaren 1826-1850 is er tenslotte het al genoemde 'in- en verkoopboek' en het
'saldoboek'. Zie hiervoor p. 324.
In het volgende schema over 1818-1860 zijn alleen de boeken met een onderlinge
relatie verwerkt. Van de cursief gedrukte delen is geen enkel exemplaar bewaard
uit deze periode.
330]
klad-'consignatieboek'
'consignatieboek'
kasboek
memoriaal
factuurboek
kasboek
remiseboek
traitteboek
klad-rekening
courantboek
'saldoboek'
rekening-
courantboek
Overgang naar het dubbel boekhouden
Omdat een verandering in de boekhoudmethode gevolgen heeft voor de indeling
van de rubriek boekhouding in de inventaris, moest het tijdstip van deze verande
ring worden vastgesteld.
De serie rekening-courantboeken houdt op in 1850, en begint weer, in kleiner for
maat en minder netjes bijgehouden, in 1879. Memorialen, faktuurboeken en 'con-
signatieboeken' zijn er t/m 1854, daarna weer in 1880.
De boekhouding is pas vanaf 1880 weer enigszins compleet, tot ca. 1900. Journaal
en grootboek zijn dan aanwezig, en van de hulpboeken het 'diverse-debiteuren
boek', 'expeditieboek', 'consignatieboek', faktuurboek, een enkel memoriaal en het
kasboek.
Van het 'diverse crediteurenboek' is geen enkel exemplaar bewaard na 1867.
Uit verwijzingen in het 'diverse-debiteurenboek' van 1871 kon een journaal worden
bewezen, dat omstreeks 1 oktober 1870 is begonnen.
Het balansboek, aanwezig van 1866-1906, vermeldt de oudste balans uit een groot
boek met goederen- en kapitaalrekening op 1 januari 1866. De overgang naar het
dubbelboekhouden moet dus voordien hebben plaatsgehad.
Een nieuw hulpboek is in 1861 het 'expeditieboek' (zie voor de inhoud p. 323). Het
bevat nog geen verwijzingen naar het journaal.
De exacte datum van de verandering is dus niet bekend. Vanwege het optreden
van dit 'expeditieboek' is de scheiding in de inventaris gelegd op 1 januari 1861.
Maar 1 januari 1865 is als werkelijke datum van de verandering zeker goed te ver
dedigen.
Het 'diverse-crediteurenboek', het remiseboek en het traitteboek overlappen de
overgang, waar men deze ook stelt. Bij gebrek aan verwijzingen zijn uit deze delen
echter geen conclusies te trekken.
De boekhouding van Crone, 1861-1906
Wat er aan hulpboeken uit deze periode over is vertoont, zoals in de vorige para
graaf gezien, weinig verandering in functie, vergeleken met de voorafgaande pe
riode.
Nieuw is alleen het kassiersboek, voor de kas op het kantoor. Verder wordt het
'consignatieboek' niet meer in het memoriaal verwerkt.
De manier van werken, en dus de manier van inventariseren, kan men zonder
moeite in het journaal vinden. In de tweede helft van de 19de eeuw werden aan het
eind van elke maand de posten uit de hulpboeken voor boeking in het grootboek
[331
