Archiefrecht XI
Brugge en te Doornik. Het A.M.V.C. te Antwerpen geeft fotoreeksen over Vlaamse
schrijvers uit en het Stadsarchief te Lier werkte mee aan Lier, historische stad (vier
talig platenboek in de reeks Flandria illustrata Antwerpen, 1970) en Lier in oude
prentkaarten (Zaltbommel, 1971).
Voor zover ons bekend maakt enkel het Algemeen Rijksarchief dia's voor didac
tisch gebruik. Daar worden ook zegelafgietsels in geëmailleerde aarde gebakken
verkocht. Vier typische reeksen van afgietsels worden in kistjes aan de schoolinstel-
lingen aangeboden11.
Op enkele plaatsen wordt er soms les gegeven op archiefstukken in de lokalen van
het archief, zo op de Rijksarchieven te Brugge, Ronse, Namen, Saint-Hubert12 en
Antwerpen (Kunsthistorisch Instituut van Antwerpen) en in het Stadsarchief te
Oudenaarde.
Zoals men ziet nemen de meeste archieven hun educatieve taak zeer ter harte, maar
personeelsgebrek en onvoldoende financiële middelen staan hen niet toe deze taak
te vervullen zoals zij het zouden wensen. Daarbij hebben wij de indruk dat deze
prestaties niet altijd voldoende bekend gemaakt worden. Ook zou er een hechtere
samenwerking moeten tot stand komen tussen de archieven en het onderwijs, bv.
voor het opstellen van platenalbums.
De aflevering van juni 1973 van O W-visie, het personeelsblad van het Departe
ment van Onderwijs en Wetenschappen, waarin een geïllustreerd artikel van M.
Meijer onder de titel In het Centraal Archief wordt geschiedenis gemaakt. Hieruit
krijgt men een goede indruk van het werk, dat verricht wordt in dit tussendepot aan
de Thorbeckelaan, waar negen mensen werken, onder wie onze medeleden F. C.
van Proosdij en F. G. A. H. H. van Abeelen. Er zijn drie afdelingen: uitlening en
verwerking, inventarisatie en vernietiging. De afdelingen van het departement stu
ren stukken die niet meer frequent geraadpleegd worden vergezeld van een speci-
ficatielijst naar het Centraal Archief. Daar worden ze in dozen, afdeling bij afdeling,
op rekken bewaard. Er is plaats voor 5000 meter dozen, waarvan ongeveer de helft,
2400 meter op verrijdbare rekken. Omdat stukken van historisch belang ouder dan
50 jaar naar het Algemeen Rijksarchief worden overgebracht, is het oudste stuk
in de tussenbewaarplaats thans van 1919, Uiteraard speelt de vernietiging in het
Centraal Archief een belangrijke rol; in 1972 werd 719 strekkende meter archief
met een gewicht van 30500 kg ter vernietiging overgedragen aan de Dienst der Do
meinen in Apeldoorn, waar de overtollige papiermassa's van alle ministeries worden
vermalen en verkocht.
11 Deze zegels kunnen ook tegen uiterst voordelige prijs door partikulieren aangekocht
worden.
12 Vacances culturelies dans la Province du Luxembourg. Session d'initiation a la recher
che historique.
[216]
Openen van gesloten testamenten
De archivaris wordt nog wel eens geconfronteerd met gesloten testamenten. Zo'n
gesloten testament1 kan zijn
1 een gesloten holografisch (olografisch) of eigenhandig geschreven testament,
in bewaring genomen door een notaris of (vóór de invoering van de code civil) door
een schepenbank enz.;
2 een gesloten of geheim testament, na het opmaken door de notaris of door
schepenen verzegeld en opgenomen onder de minuten van de notaris of de sche
penbank;
3 een gesloten holografisch testament dat onder de erflater, althans niet onder
de notaris of andere autoriteit, berust.
Sedert de invoering van het burgerlijk wetboek (1838, Limburg 1842) bestaat tus
sen 1 en 2 slechts weinig verschil. Van belang is dat de notaris van de bewaarneming
van een holografisch testament een afzonderlijke akte van bewaarneming opmaakt
(eventueel op de omslag van het testament, indien dit omslag een afzonderlijk stuk
papier is), terwijl op een geheim testament een akte van superscriptie wordt gesteld.
Het eerstgenoemde testament kan ten allen tijde door de erflater worden terugge
vorderd van de notaris, terwijl een geheim testament onder de minuten van de no
taris blijft berusten. Beide soorten testamenten kunnen worden herroepen in een
later testament of bijzondere notariële akte; een gesloten holografisch testament
bovendien door terugvordering door de erflater.
Na de dood van de erflater moeten beide soorten testamenten worden geopend
door de kantonrechter, die van de aanbieding en van de staat waarin het stuk zich
bevindt een proces-verbaal maakt. De geopende uiterste wil wordt daarna aan een
notaris ter hand gesteld die deze onder zijn minuten bewaart.
Wanneer men in een notarieel archief van na de invoering der Franse wetgeving
een nog gesloten testament aantreft is dit een bijzonder geval. De notaris had im
mers het gesloten testament na de dood van de erflater ter opening aan de kanton
rechter moeten aanbieden; hij had voorts aan de belanghebbende personen van
het bestaan van een uiterste wil kennis moeten geven. Het kan zijn dat het holo-
Dank aan mr. K. Schaap te Arnhem en A. Mensema te Zwolle die mij attendeerden
op deze curiositeit.
1 Het is hier niet de plaats om uitvoerig op de notarieel-rechtelijke en rechtshistorische
aspecten in te gaan. Ter raadpleging wordt allereerst aanbevolen de kostelijke vertelling
van Belcampo (zelf kandidaat-notaris) 'Het olografisch testament'; voorts
J. G. Klaassen, Huwelijksgoederen- en erfrecht, bewerkt door J. Eggens en J. M. Polak
(Zwolle 19568) 316-325.
J. C. H. Melis, De Notariswet (Zwolle 19513); bewerkt door P. L. Dijk, A. G. Lubbers,
A. Pitlo en A. H. M. Santen (Zwolle 19734).
E. M. Meijers, Holografische testamenten, in: Het testament (Arnhem 1951) 51-63.
A. Pitlo en J. E. Kasdorp, Het erfrecht naar het Nederlands burgerlijk wetboek (Haar
lem 19714) 124-137.
[217]
