Boekbespreking
Replica's die zeer goed gebruikt kunnen worden bij tentoonstellingen zodat er
geen risico s zijn voor het origineel worden vervaardigd door van een origineel
een elastische mal van koudvulcaniserende rubber te maken. Deze mal wordt ge
vuld met kunsthars of was. Het verdient aanbeveling de zo tot stand gebrachte
zegels te merken ten einde de mogelijkheid van vervalsingen uit te sluiten.
De restauratie van de katernen, die het boekblok vormen, komt overeen met de
papier- of perkamentrestauratie. De boekband is veelal met leer overtrokken,
waarbij de regels van de leerrestauratie moeten worden toegepast. Het oude bind
werk met de ribben, ontstaan doordat het leer goed strak getrokken is om de tou
wen waarop het boek genaaid is, vraagt bijzondere zorg.
Bij kaartrestauraties zijn van groot belang het fixeren van de pigmenten alvorens
men met oplossingen en baden kan gaan werken en het bijkleuren (niet: bij-tekenen,
want dan zou de restaurator een vervalser kunnen worden). Het verdoeken van
kaarten benadert de restauratie van schilderijen.
De tentoonstelling omvatte, behalve enkele portretten en schilderijen, welke zuiver
als decoratie van de over het geheel nogal technisch opgezette presentatie dienden
en met het restaureren van archivalia weinig van doen hadden, 75 nummers. Het
begon met een theatrum horribile, een vitrine gevuld met archivalia die door di
verse vormen van aantasting of beschadiging voor restauratie in aanmerking ko
men, en eindigde met het reeds genoemde Cedelken van Willem Barendsz. uit de
afdeling Nederlandse geschiedenis van het Rijksmuseum te Amsterdam. Bij de ge
restaureerde stukken staat in de catalogus de restauratie beschreven. Ook zijn daar
bijzondere vormen van aantasting of vroegere minder geslaagde restauraties ge
signaleerd. Bijzonder instructief was het van bepaalde series gerestaureerde en niet-
gerestaureerde delen naast elkaar te zien.
Het grote belang van het vooronderzoek bij het restaurereen bleek bij het tevoor
schijn komen van eertijds als schutbladen, omslagen en verstevigingen gebruikte
tekstfragmenten, kaarten enz., die thans veelal als unica een belangrijke bron zijn
voor onze kennis van de tijd vóór de oude delen werden ingebonden.
Spiegel van behoudenis was een buitengewoon interessante tentoonstelling, die,
evenals de ongeveer tezelfdertijd in het Haagse Gemeentemuseum gehouden expo
sitie Hout, houtsoorten en restauraties liet zien hoe bepaalde restauraties tot stand
kwamen. Daar werd een vacuum geconstateerd tussen de mensen, die de kennis
nog bezitten en een nieuwe generatie deskundigen, die er nog niet is. Eindelijk zal
voor meubelrestaurateurs haast gemaakt moeten worden met een speciale opleiding,
zoals die bestaat voor schilderijen- en textielrestaurateurs, lazen we in de pers. Ge
lukkig dachten we, dat die opleiding voor archiefrestaurateurs thans tot stand is
gekomen en op de wijze van Spiegel van behoudenis hun arbeid den volke getoond
kon worden.
J. H. van den Hoek Ostende
200
W. F. Leemans, E. Leemans-Prins, Guillaume de Nassau et la principauté
d'Orange 1544-1559. L'acquisition de la possession réelle par le Prince.
Rechtshistorisch Instituut Leiden. Haarlem 1969. 35,geb.
Toen tijdens de ballingschap van het Huis van Oranje Prins Willem V zich in het
bezit van zijn Nassause stamlanden bedreigd voelde door een pretendent uit het
Huis van Nassau-Siegen (wiens aanspraken door Napoleon ondersteund werden),
schreef Willem V van Oranje 29 mei 1802 in zijn Nassaus paleis Oranienstein aan
zijn zoon Willem Frederik Erfprins van Oranje: 'le titre d'Orange n'est qu'un vain
nom' (Colenbrander, Gedenkstukken, IV, 704, 's-Gravenhage 1908).
Nadat in november 1813 de nieuwe Prins van Oranje hersteld was in zijn rechten
als Vorst van Nassau, 2 december 1813 de Nederlandse souvereiniteit had aanvaard
en sinds 1 augustus 1814 in naam der verbonden mogendheden als Gouverneur-
Generaal de vroegere Oostenrijkse Nederlanden bestuurde, berichtte zijn algemeen
secretaris van Staat Falck 18 augustus 1814 uit Brussel aan de eerste wapenkoning
chevalier Heard, dat de titel van Z.K.H. luidde: 'Guillaume d'Orange Nassau,
Prince Souverain des Provinces Unies des Pays Bas et de Nassau, Prince de Fulda
et de Corbie, Comte de Dortmund, Seigneur de Beilstein et de Weingarten etc.,
etc.' (A.R.A., Staatssecretarie inv. no. 5922, no. 1227).
Geen wonder dat de 'Entschadigungslander' (Fulda enz. van 1802), waarvan het
bezit in 1814 nooit reëel is geweest, in de titulatuur van Oranje de laatste plaats
innamen, en vanzelfsprekend dat de dynastieke naam van de Nederlandse tak van
het Huis Nassau was Prins van Oranje Nassau.
Bij de nadering van het regeringsjubileum van Juliana Koningin der Nederlanden.
Prinses van Oranje-Nassau enz., enz., enz. is het tijd aandacht te wijden aan boven
vermeld haar door de schrijvers opgedragen werk.
In hetzelfde jaar waarin dit boek verscheen gaven Edouard Baratier, G. Duby en
E. Hildesheimer bij de librairie Armand Collin (Parijs 1969) een losbladige en door
een uitvoerige tekst en uitgebreide genealogieën begeleide Atlas historique uit,
gewijd aan: Provence, Comtat Venaissin, Principauté de Monaco, Principauté
d'Orange, Comté de Nice.
Twee jaren later publiceerde dezelfde Edmond Baratier (conservateur aux archives
des Bouches-du Rhöne) met zijn medewerkers in de reeks 'Univers de la France',
[201
