Een nieuwe definitie van het woord archief
SUMMARY
Correspondence concerning family-archives
Discussion about the listing of family-papers, especially the placement of genealo
gical papers. During the discussion it became evident that the correspondents had
sligtly different views about the genesis and growth of family-archives; should one
consider them as real archives, or rather as collections of several personal archives?
In de brieven gewisseld tussen de heer Fox en mevrouw De Booy blijkt een me
ningsverschil over de oude vraag of een familiearchief een archief is of niet. De
kern van de vraag zit m.i. in de slecht geformuleerde definities van het woord
archief. De definities in de Handleiding zowel als in de Nederlandse Archieftermi
nologie zijn niet bedoeld voor algemeen gebruik, maar voor het werken met de
archieven van de overheid. Met het woord archief wordt dan ook gedefinieerd een
reeds nader bepaald archief, nl. het archief van een ambtelijk of partikulier li
chaam met een bestuur en/of ambtenaren. Hierdoor is bijv. een partikulier archief
geen archief in de gedefinieerde betekenis van het woord.
Er bestaat dus behoefte aan een algemenere definitie, waaronder alle soorten ar
chieven te begrijpen zijn. Er bestaat immers wel een communis opino dat archieven
[288
de 'papieren neerslag' zijn van het bestaan en handelen van een persoon of in
stelling, dat ze op 'organische' wijze gevormd worden rond die kern (de persoon
of instelling).
In de bovengenoemde definities vinden we alleen de archiefvormer genoemd en
niet de abstractie waarvoor hij werkt, de kern waarom het archief gevormd wordt.
Deze kern echter vormt het cement waardoor het gevormde archief bijeen blijft.
In de soortnamen voor archieven wordt deze kern juist wel genoemd: stads-, huis-
of familiearchief.
In mijn definitie tracht ik dus èn de archiefvormer èn de kern waaromheen het
archief gevormd wordt op te nemen:
Een archief is het geheel van bescheiden, in kwaliteit opgemaakt of ontvangen
door een of meer personen in hun handelen ten behoeve van een persoon, een
rechtspersoon of groep personen waartussen een zekere band bestaat.
Met 'een zekere band' wordt een grote verscheidenheid van mogelijkheden open
gelaten: een juridische band, een familie, een vereniging etc.
Naar deze definitie bezit een familiearchief een tweeslachtigheid. Het bestaat uit
archivalia gevormd door particulieren in hun handelen voor zichzelf èn als lid van
de familie, a) om gevoelsmatige redenen genealogieën, kronieken etc. b) om
zakelijke redenen beheer van bezittingen die voor en/of na hen in dezelfde
familie blijven. Het lijkt me geen bezwaar te erkennen dat de vormers van de ar
chivalia in een familiearchief niet steeds als lid van de familie gehandeld hebben,
zoals een ambtenaar steeds en bij uitsluiting als ambtenaar behoort te handelen.
Het feit dat dit soort 'verzamelingen' her en der op 'organische' wijze ontstaan
lijkt me genoeg reden ze als één geheel, bijv. als 'De archieven van de familie X',
te beschrijven.
In de archeologie die wij in de 'papieren neerslag' bedrijven is het immers van het
grootste belang de samenhang binnen het grote geheel te bewaren en te beschrijven,
ook als de onderdelen zo duidelijk te onderscheiden zijn dat we ze elk apart 'ar
chieven' kunnen noemen. Uit onze beschrijving van het geheel moet de samenhang
tussen de te onderscheiden onderdelen en binnen die onderdelen blijken.
C. R. Schoute
[289]
