Preservatie
Behalve aan restauratie wordt overal aandacht besteed aan preservatie. In dit ver
band moeten genoemd worden de maatregelen, die genomen worden ter beveiliging
tegen brand (metalen rekken, brandmelders), de maatregelen ter verkrijging van de
juiste temperatuur en luchtvochtigheid (air conditioning), het gebruik van zuurvrije
kartonnen opbergdozen en mappen en het vervaardigen van microfilms van docu
menten, die in slechte staat verkeren, die veel geraadpleegd worden en die zwak en
bros zijn (kranten in de Verenigde Staten, Canada, Israël, Maleisië). Hieraan moet
worden toegevoegd de Nederlandse methode van charterberging in melinex hoezen.
Van een nationaal plan ter bescherming van documenten is slechts hier en daar
sprake (Verenigde Staten, Rusland, D.D.R.). Meestal wordt er in de afzonderlijke
archiefbewaarplaatsen gewerkt naar behoefte en mogelijkheid.
De documenten, die aan restauratie toe zijn, worden t.o.v. het totaal aan documen
ten geschat tussen 10 (Oostenrijk), 15 (Archives Nationales te Parijs) en 40
(België), 50 (Polen). In de practijk kunnen meestal slechts de meest beschadigde
en kostbaarste stukken gerestaureerd worden. In de Sovjet-Unie wordt prioriteit ver
leend aan restauratie van moderne documenten (kranten).
Behalve door vocht en vuur wordt vooral schade geleden door het gebruik (tran
sport), slechte klimatologische omstandigheden en insecten en ander gedierte (wor
men, termieten, kevers, muizen, ratten).
Na binnenkomst in de archiefbewaarplaatsen worden de stukken gereinigd, meestal
nog op de traditionele wijze; het instrumentarium beperkt zich dan tot stofdoek,
borstel en stofzuiger. Eén Nederlands rijksarchief beschikt over een vaste afzuigin
stallatie. In Spanje werkt men met een 'pistolet a air comprimé agissant par expira
tion', in Rusland met een pneumatische afzuiginstallatie, methodes die ook in de
Verenigde Staten toegepast worden.
In Italië en Roemenië experimenteert men met nieuwe apparatuur. De Belgen daar
entegen schakelen eenvoudig een schoonmaakbedrijf in en de Engelsen zeggen nuch
ter dat voor hen het probleem niet bestaat omdat ze weigeren ongereinigde docu
menten op te nemen.
Desinfectering geschiedt via verhitting of beroking. Er bestaan apparaten, die de
documenten behandelen met ethyleenoxyde en kooldioxyde (Verenigde Staten, Roe
menië, India, Polen, Italië) of met andere chemische middelen. Wij kennen hier en
daar zgn. thymolkasten.
Voor ontzuring heeft men een vochtmethode en een gasmethode (bv. ammoniak-
damp). De gasmethode wordt vooral toegepast wanneer de gebruikte inkt oplosbaar
is en voor tekeningen. In Polen werkt men met een oplossing van koolhydroxyde.
Restauratie van perkament
Restauratie van perkament is in landen als Ghana, India, Israël, Maleisië, Turkije,
Bulgarije, Canada en de Verenigde Staten niet of zo goed als niet urgent. In andere
landen wordt hieraan veel tijd besteed, maar de opgegeven procentuele cijfers zeggen
weinig, omdat het uitgangspunt verschillend is: van 5 (Denemarken), 10 (Rus
land) tot 90 (Frankrijk).
[48]
Na reiniging worden vet en schimmel onttrokken met behulp van chemische midde
len, de stukken uitgevouwen en onder druk vlak gemaakt. Tenslotte wordt er voor
gezorgd dat ze hun soepelheid herkrijgen.
In diverse landen worden de lacunes vakkundig opgevuld met nieuw perkament; in
Roemenië worden de kleine gaatjes gestopt met een perkamentpasta. Zwakke docu
menten worden verstevigd met natuurzijde recto en verso gelijmd met stijfsel over
het hele oppervlak (D.D.R., België, Nederland, Engeland) of met Japans papier.
In Denemarken en Italië wordt experimenteel geplastificeerd met acetaat cellulose.
Onderzoekingen vinden plaats in Roemenië, Zweden en Rusland.
Restauratie van papier
Bij de restauratie van papier vindt plastificatie of laminatie, vooral met acetaat cel
lulose of met polyethyleen, bijna overal toepassing. De lamineermachines zijn van
Amerikaanse, Duitse, Engelse en Joegoslavische makelij (in Nederland Hennecken's
cacheermachine). Ook wordt wel met een pers gewerkt en zelfs met de hand (in
India en Maleisië als werkverschaffing). Ter versteviging wordt Japans papier ge
bruikt. Japans papier wordt ook naast zijde en ander materiaal (in Nederland oud
papier) gebezigd bij de traditionele restauratie van papier.
In Rusland worden diverse oplossingen gebruikt om de inkten te versterken. Ook
past men daar (evenals in Bulgarije en Polen) een methode toe om met behulp van
papierpasta het papier op te vullen.
Administratieve organisatie
In vele landen zijn restauratie-ateliers aan de archiefdiensten verbonden. Eigen labo
ratoria voor researchwerk vinden we bij de staatsarchieven in Rusland, Bulgarije,
Hongarije, Polen, Roemenië, India, ook in het Vaticaans archief en in het archief
van Seeland (Denemarken). In andere landen maakt men gebruik van de diensten
van laboratoria van diverse wetenschappelijke en culturele instellingen, in België het
Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, in Nederland het Centraal labo
ratorium voor onderzoek van voorwerpen van kunst en wetenschap.
In de West-Europese landen vallen de restauratie-ateliers onder de verantwoorde
lijkheid van het wetenschappelijk kader; in de Verenigde Staten, Canada, Ghana,
Maleisië, Turkije en de D.D.R. staat een technicus aan het hoofd, in de landen waar
het restauratie-atelier aan een laboratorium is gekoppeld, heeft een chemicus de lei
ding. Dat is het geval bij de National Archives in de Verenigde Staten, in Rusland,
Bulgarije, Polen, Roemenië en India.
Het personeel van de Nederlandse restauratie-afdelingen omvat ca. 1 tot 4 man. In
de Archives Nationales te Parijs werken 21 personen, in Maleisië 10. Voor alle Ita
liaanse archieven gezamenlijk worden 64 personen opgegeven, voor India 27, voor
Ghana 43 personen. Het aan de laboratoria verbonden personeel is geringer in aan
tal, meestal 1 chemicus; in Polen en in India 4, in Roemenië 7. Aan het Spaanse
Instituto central de restauracion espagnol zijn 4 chemici verbonden, aan het Neder
lands Centraal laboratorium 1 physicus en 4 chemici.
[49]
