het principe van het democratisch socialisme; elke collectivité locale is naar binnen
toe autonoom, maar voert de van boven gedecreteerde regelingen uit. De bestuurs-
opbouw is sterk hiërarchisch.
Locale archieven
Alle locale administaties produceren weliswaar archief, maar ze zijn lang niet alle
bij machte aan hun archivalia voldoende zorg te besteden. Vandaar dat we overal
toezicht van bovenaf waarnemen. De verplichting kan opgelegd of de mogelijkheid
geboden zijn om de genoemde archivalia in de archiefbewaarplaatsen van de hogere
collectivités of van de staat onder te brengen. Ook kunnen technische en methodo
logische adviezen verstrekt worden door de directie van de staatsarchieven. Wij con
stateren m.b.t. het beheer der lopende archieven vaak een vrij grote plaatselijke auto
nomie, maar t.a.v. de organisatie der locale historische archieven hebben de staats
archieven veelal steeds meer bevoegdheden verworven. In Oost- en Centraal Europa
zijn de staatsarchieven bijna almachtig. Ook België, de Scandinavische landen, Grie
kenland, Turkije en Frankrijk zijn de richting van centralisatie ingeslagen. Slechts in
enkele landen zien we nog een gedecentraliseerd archiefwezen.
Gedecentraliseerd archiefbeheer
Bolwerk van gedecentraliseerd archiefbeheer is Engeland. Hier hebben zich de coun
ty archives ontwikkeld, die volledig vrij zijn, zonder enige controle. Ook enige steden
hebben eigen archiefdiensten.
In Canada is de situatie ongeveer gelijk aan die in Engeland.
In Nederland, waar de locale autonomie weliswaar beperkt is, zijn de gemeentelijke
archiefdiensten en de streekarchivariaten allerminst radertjes in het rijksarchiefbe-
stel. De archieven van de kleine gemeenten, die geen archivaris hebben, blijven ter
plaatse; de archieven van het Rijk, die op bepaalde gemeenten betrekking hebben,
worden als regel aan die gemeenten in bewaring gegeven, wanneer zij een eigen ar
chivaris en een doelmatige archiefbewaarplaats hebben.
In de Duitse Bondsrepubliek blijven de archieven van de autonome Kreise en Ge-
meinden ook ter plaatse. Dank zij het stelsel van vrijwillige adviesverlening door
speciale Amter für Archivpflege is vakkundige verzorging meestal gewaarborgd.
Gecentraliseerd archiefbeheer in het Westen
In België is ingevolge de archiefwet van 1955 de centralisatie versterkt: 40 van de
gemeenten heeft haar archieven vrijwillig gedeponeerd in de staatsarchieven. Enkele
grote steden hebben een eigen archiefdienst. Aan de Algemene Rijksarchivaris is de
inspectie van de gemeentearchieven opgedragen. De provinciale archieven worden
na 100 jaar in de staatsarchief depots opgenomen.
In Nederland gebeurt dat na 50 jaar. De inspectie van de provinciale en de gemeente
archieven is opgedragen aan provinciale inspecteurs. De Algemene Rijksarchivaris
adviseert inzake vernietiging van archivalia.
In Frankrijk is een sterk hiërarchisch stelsel ontwikkeld. De Directeur général des
Archives de France staat aan de top; in elk der 95 departementen is een departemen-
tale archiefbewaarplaats met staats- en departementale archieven. Inspectie van de
departementale archieven geschiedt door de inspecteurs généraux; zij en de direc
teurs des services d'archives in de departementen inspecteren de archieven van de
communes. Deponering van archieven, die ouder zijn dan 100 jaar, in de departe
mentale archiefbewaarplaatsen, is mogelijk en vele kleine communes hebben van die
mogelijkheid gebruik gemaakt. De belangrijkste steden hebben eigen archiefdiensten.
Zoals de Directeur général regelend optreedt t.a.v. de departementale archieven, zo
treden de directeurs des services d'archives in de departementen regelend op t.a.v. de
plaatselijke archieven. De financiële positie van de communes en steden is doorgaans
slecht.
In Zweden is de plaatselijke autonomie steeds beperkter geworden. Bijna alle ge
meenten hebben hun archieven gedeponeerd in de staatsarchieven. Ook in Finland
is dat het geval met stukken, die ouder zijn dan 10 jaar. In Denemarken moeten de
stukken, die ouder dan 40 jaar zijn, door de nieuwe kantonnale gemeenten overge
dragen worden aan de staatsarchieven, terwijl door een stringente reglementering de
locale vrijheid sterk aan banden is gelegd. In Noorwegen, waar de Rijksarchivaris
ook veel zeggenschap heeft m.b.t. de archieven der gemeenten, zijn deze laatste niet
geconcentreerd in de staatsarchiefbewaarplaatsen, maar ten behoeve van het histo
risch onderzoek, ter plaatse gebleven.
Italië, dat 9.000 autonome gemeenten telt, kent ook een uitgebreide staatscontrole,
terwijl naast het stelsel van Archivpflege in de deelstaten van de Duitse Bondsrepu
bliek reglementering en inspectie vanwege de staatsarchieven plaats vindt.
De locale gemeenschappen in de Verenigde Staten hebben, met uitzondering van
enige grote steden, geen eigen archiefdiensten. Er zijn wettelijke voorschriften om
locale archieven onder te brengen in de archieven van de states, maar ze zijn nauwe
lijks nagekomen. Er zijn nu ook regionale archiefbewaarplaatsen (area research cen
ters) ingericht, soms in universitaire instituten; ook zijn wel oudere archivalia direct
overgedragen aan universiteiten, bibliotheken, historische sociëteiten. In het alge
meen is de bemoeienis, die de archiefdiensten der states met de locale archieven
hebben gehad, te fragmentarisch. In de toekomst zal een effectieve centralisatiepoli-
tiek geboden zijn volgens de Amerikaanse verslaggevers.
Zowel in Spanje als in Turkije zijn wettelijke regelingen op komst, die een toezicht
op de locale archieven door de directeurs der staatsarchieven zullen invoeren.
Ook de staatsarchivaris van Israël stelt, in overeenstemming met de minister van
Binnenlandse Zaken, algemeen geldende regelingen vast en kan alle locale archieven
inspecteren.
Gecentraliseerd archiefbeheer in het Oosten
In de Sovjet-Unie en de landen van het Oostblok gaat men uit van het ideologisch
axioma dat alle archieven behoren tot het 'fonds unique des Archives de l'Etat'. Op
principiële gronden is de centralisatie zo volledig mogelijk doorgevoerd. Ook de be
drijfsarchieven behoren aan de Staat.
De afgevaardigde van de D.D.R. stelde zich op het standpunt dat de taak van het
archiefwezen is de omvattende opbouw van het socialisme te ondersteunen met do-
[41]
[40]
