reeds bij de administratieve instanties of later in de archiefbewaarplaats, volgens
een bepaald plan bijeen gevoegde en geordende archiefbescheiden, afkomstig uit
verschillende archieven, dus van verschillende 'herkomst'. Wij hebben er voor
zover ik weet géén nederlands woord voor en in 'Elseviers Lexicon of Archiveter-
minology' komt het niet voor. De nederlandse vertaling van de 'Vragenlijst' van
Papritz zegt: gemengde entsiteiten'.
Papritz onderscheidt vijf categoriëen van 'Mischfonds'.
1 'Mischfonds', die op grond van de bevoegdheden der bestuursinstelling, waar
toe zij behoren, en op grond van de bestuursorganisatie werden gevormd. In deze
categorie onderscheidt hij:
a 'Mischfonds', die voor zogenaamde 'Relro-acta' ontstaan. Bij reorganisatie
van het bestuur, bij veranderingen van bevoegdheden, bij opheffing van oude
of oprichting van nieuwe overheidsinstellingen moet noodzakelijkerwijze de
instelling, die voordien diezelfde bevoegdheid uitoefende, aan zijn opvolger
die archiefbescheiden overdragen, die deze voor de afwikkeling van de lopende
zaken nodig heeft. Deze noodzakelijkheid is één der oorzaken van de incon
gruentie tussen archief en 'Schriftgutkörper'; zij geeft er dikwijls aanleiding
toe hele archieven of 'Schriftkörper' te verenigen en géén genoegen te nemen
met het overnemen van de onmisbare retro-acta.
Uit de antwoorden op de vragenlijst van Papritz blijkt: dat bij de ordening
dezer archieven op verschillende wijze met de retro-acta wordt gehandeld. In
de regel worden zij gelaten in het archief van de opvolgende bestuursinstel
ling: soms echter alleen dan wanneer zij in het archief van deze instelling
verder zijn uitgegroeid; niet gekontinueerde retroacta worden dan naar de
instelling, waaruit zij afkomstig waren, teruggebracht. In sommige landen
acht men het van weinig belang, waar de retro-acta worden bewaard, maar
verlangt men dat zij in ieder geval genoemd en beschreven worden in de
inventaris van alle archieven, waarin zij administratief gecontinueerd werden
('organischer Anwuchs erlebten', zegt Papritz). Nederlandse voorbeelden van
dit soort 'Mischfonds' zijn de archieven van verschillende departementen van
algemeen bestuur, die door afsplitsing van afdelingen uit oudere departemen
ten zijn voortgekomen.
b 'Mischfonds' gevormd uit archiefbescheiden afkomstig van verschillende over
heidsinstellingen met nauw verwante bevoegdheden, die naast of na elkaar
hebben bestaan, soms afkomstig uit een héél bestuursdistrict. Op deze wijze
werden hele archieven of 'Schriftgutkörper' met elkaar verenigd. Deze ver
eniging vond gewoonlijk plaats in de administratieve periode dezer archieven
op last van de overheidsbesturen.
Een nogal schokkend nederlands voorbeeld van deze groep vormen de ar
chieven van de Posterijen. Deze werden tegen het einde der dertigen jaren,
voorzover zij dateerden van vóór 1900, vanuit de kantoren in alle districten
in het hele land overgebracht naar het Centrale Archief van het Hoofdbe
stuur in Den Haag; dit blijkt uit een artikel van W. Brandjes in het 'Tijd-
schrift voor Efficiëntie en Documentatie' (T.E.D.) jrg. 34 (1964) nr. 10 ser.
564. 'Deze vaak als stoffige en overbodige ballast beschouwde stukken, zo
deelt hij mee, werden op gezette tijden door de op het centraal archief aan
wezige deskundigen beoordeeld op vernietiging, waardoor de omvang tot de
kleinst mogelijke proportie werd teruggebracht en de toegankelijkheid van
de te bewaren gedeelten aanmerkelijk werd verhoogd'. Wie weet wat ons te
wachten staat! In ieder geval vormen deze restanten een Mischfonds 'mehrerer
Provenienz-stellen mit nahe verwandter Kompetenz'.
2 'Mischfonds', die niet bij de bestuursinstellingen zelf, maar pas later in de
archiefbewaarplaats op grond van het pertinentie-beginsel volgens een alge
meen plan van ordening werden gevormd.
Volgens het pertinentie-beginsel werden zoals U weet, bij de herordening van
archieven de bestanddelen ongeacht hun bestemming en herkomst geordend vol
gens de onderwerpen, waarop zij betrekking hebben. Dit heeft in vroegere tijd
zeer vaak plaats gevonden. Overbekend is, dat dit beginsel in de Archives Natio
nals te Parijs werd toegepast, vóórdat in 1841 het 'respect des fonds' het her-
komst-beginsel, voorschrift werd.
Alle antwoorden op de vragenlijsten hebben de toepassing van het Pertinentie-
beginsel beslist afgewezen, maar zij hebben even duidelijk doen uitkomen, hoe
zeer dit vroeger toegepaste beginsel ook nog in onze tijd de feitelijke toestand in
vele archiefbewaarplaatsen bepaald, vooral voorzover het betreft de oude grote
archieven der hoogste bestuursinstellingen; zo b.v. behalve in de Archives-natio-
nales te Parijs, ook in het Algemeine Staatsarchiv te Mlinchen.
3 'Mischfonds', die pas in de archiefbewaarplaats 'nach dem Selektverfahren',
d.i. door toepassing van een keuze-systeem zijn ontstaan.
Daarbij worden uit verschillende archieven bepaalde soorten van archiefbeschei
den gelicht en met elkaar tot een kunstmatig geheel verenigd; de archieven, waar
uit zij afkomstig zijn blijven in de beknotte vorm verder bestaan, in zeldzame
gevallen blijft geen rest over.
Dit selektiesysteem ('Selektverfahren') wordt op veelsoortige wijze toegepast:
a De meest voorkomende vorm is deze, dat gelijksoortige archiefbescheiden
aan de archieven ontnomen en tot zelfstandige afdelingen worden verenigd
b.v. kadastrale leggers, cijnsboeken, belastingkohieren, kerkelijke rekeningen,
protokollen, personele bundels ('persoons-dossiers'), enz.; deze selektie wordt
volgens Papritz bevorderd door de gelijksoortigheid der geselecteerde beschei
den en door de geringere binding van dit soort bescheiden aan het archief
waaruit zij stammen,
b De selectie wordt ook vaak gebaseerd op de pertinentie, de onderwerpen dus
waarop de geselecteerde archiefbescheiden betrekking hebben. Soms is de
geografische pertinentie maatgevend: alle archiefbescheiden die op een be
paald staatsrechtelijke gebied of op de gemeenten uit een bepaald gebied be
trekking hebben worden verenigd. Soms ook betreft de selektie bepaalde per
sonen.
[29]
[28]
