pleiten, geldig zijn. Er zijn ook argumenten, welke er tegen pleiten. Deze kunnen
weliswaar de door het herkomstbeginsel gelegde algemene grondslag niet aantas
ten, maar men zal er in bizondere gevallen beslist rekening mee moeten houden.
Het is daarom een zaak van gewicht, de gronden, waarop het beginsel van her
komst berust, vast te stellen en te kennen: 'Einen neuen Katalog dieser Gründe zu
er arbeiten ist notwendig'.
Deze zal de argumenten van Natalis de Wailly, (die in 1841 het begrip 'respect
des fonds' als eerste theoretisch formuleerde) versterken. Slechts dan wanneer
tegenover de gronden, welke pleiten vóór het herkomstbeginsel, andere, sterkere
argumenten kunnen worden aangevoerd, mag men van het herkomstbeginsel af
wijken. Er zijn niet weinige van deze argumenten, schrijft Papritz zij zijn van ver
schillende aard; van principiële aard zijn slechts die problemen, welke uit de struk-
tuur der archieven voortkomen.
Wanneer de meerderheid der binnengekomen antwoorden het herkomstbeginsel
nog slechts 'in het algemeen' wel laten gelden, dan wordt hierdoor volgens Papritz
de huidige situatie internationaal gezien het beste gekenmerkt. 'Die Stimmen sind
immer lauter und die Beweise iiberzeugender geworden, das dein Provenienz-prin-
zip Grenzen gesetst sind'. Het gevolg daarvan is een onzekerheid, die niet over
wonnen wordt door het beginsel tot dogma te verklaren, maar 'nur durch Tat-
sachen'. 'Die Grenzen und Ausnahmen müssen Klar definiert werden gerade um
dem Prinzip seine allgemeine Geltung zu sichern' (blz. 4-5). Papritz acht een in
ternationale behandeling van deze kwestie wel moeilijk, maar toch mogelijk en
nuttig (blz. III).
Het 'respect des fonds', herkomstbeginsel stelt voorop, dat men er een helder
en duidelijk begrip van heeft wat met het franse woord 'fonds', het nederlandse
woord 'archief', precies wordt bedoeld, en dat verder internationaal deze begrip
pen overeenstemmen.
Maar aan dergelijke helderheid en overstemming van begrip blijkt volgens de
bij Papritz binnengekomen antwoorden niet te bestaan. In Frankrijk en Neder
land b.v. worden bij het archief gerekend de nog bij de administratie berustende
bescheiden van een instelling, in Duitsland wordt alléén het naar een openbare
archiefbewaarplaats overgebrachte deel van de administratieve bescheiden van
een instelling als archief beschouwd; in Engeland is de 'unbroken custody' der
bescheiden door een beëdigd ambtenaar een noodzakelijk vereiste.
Toch hebben de definities van een 'archief' volgens Papritz één ding gemeen
zaam: namelijk dit, dat zij de instelling of de persoon, waarvan of van wie het
archief afkomstig is, als kenmerk van de éénheid van het archief aangeven.
Zo luidt inderdaad de nederlandse definitie: Een archief is het geheel der be
scheiden, ambtshalve ontvangen of opgemaakt door een bestuur of zelfstandig
handelende functionaris en naar hun aard bestemd om onder dat bestuur of die
functionaris te berusten.
In dezelfde zin formuleren de Fransen 'Un fonds d' archives est un ensemble
de documents, dont l'accroissement s'est effectué dans l'exercice des activites
d'une personne physique ou morale'.
[16]
En op de vragen van Papritz hebben zij geantwoord: 'Les papiers provenant
d'un corps, d'une administration, d'une communauté, d'une établissement don
nés, forment une 'entité archivistique ou fonds'.
Dit is wel duidelijk, dat men overal met Fonds' bedoeld een 'entité juridique',
en deze 'entité juridique' is dus volgens Papritz 'die Grundlage des Provenienz
prinzips (blz. 7).
De Russen hebben de vraag opgeworpen, of de archiefbescheiden ('das Schrift-
gut') van grote overheidsinstellingen ('Grossbehörden', ministeries en dergelijke)
als één archief, één 'fonds' moeten worden beschouwd, of dat zij niet eerder in
zoveel archieven fondsmoeten worden opgedeeld als er meer of minder
zelfstandige Afdelingen hebben bestaan. Het wordt onbevredigend gevonden
zulke Grossfonds als evenwaardig naast andere veel kleinere archieven te plaat
sen. Terwijl deze omstandigheid volgens de Russen voor splitsing van de 'Gross
fonds' pleit, willen zij toch omgekeerd het feit, dat de archieven van de afzon
derlijke afdeling tot een grote onderling verbonden gehéél van archieven behoren
niet onherkenbaar maken.
Sowohl der Grossfonds wie der Abteilungsfonds finden entschiedene Vertreter'.
Eine allgemeine Tendenz ist nicht erkenbar' (blz. 7). In de praktijk schijnt een
bewuste keuze, die zich de beslissing van geval tot geval voorbehoudt, samen te
gaan met een onbewust, inconsequent weifelen. De oorzaak van deze weifelende
onzekerheid is de moeilijkheid om voor de zelfstandigheid van dergelijke afde
lingsarchieven van een Grossfonds' ondubbelzinnige kenmerken vast te stellen.
De Russen stellen als voorwaarden voor de erkenning van deze zelfstandigheid
van een afdeling o.a.: een wettelijke of juridische akte betreffende haar oprich
ting of instelling, haar doeleinden en bevoegdheden (wet, decreet, besluit, ver
ordening, beschikking, maatregel van bestuur, statuut, enz.) en een eigen onaf
hankelijk budget (blz. 8).
In verschillende landen (o.a. in Jugoslavië) heeft men in de geest van een voor
stel, door Jenkinson gedaan in zijn 'Manual of Archive Administration (19472,
blz. 116 v.v.), een systematisering van dit soort archieven, die feitelijk onder
delen van grotere archieven vormen, doorgevoerd, een systematisering die mede
door de daarbij toegepaste signatuur de organisatorische samenhang, waardoor
zij een 'Grosfonds' vormen tot uitdrukking brengt.
Vervolgens stelt Papritz een moeilijker probleem aan de orde. De definities van
het begrip archief (het franse fonds'), waarvan het herkomstbeginsel uitgaat,
veronderstellen het ideale geval, dat het geheel der schriftelijke archiefbescheiden
van een bepaalde instantie een volkomen technische éénheid vormt. Woordelijk
wordt het gezegd in de definitie van Meisner-Leesch 'Unter Herkunfts-gemein-
schaft wird heute ausschlieszlich die Gemeinschaft der Akten einer registratur-
bildenden Stelle verstanden, die in einem Ordnungsschema vereint erscheinen'.
Ook de nerderlandse definitie spreekt van bescheiden, ambtshalve ontvangen of
opgemaakt door één bestuur of zelfstandig handelend functionaris; hetzelfde doet
de franse omschrijving: 'les papiers provenant d'um corps, d'une, administration,
d une communauté, d'un établissement donnés, forment une 'entité' ou 'fonds'.
[17]
