op de verzameling van de kerkelijke zegels, zij het, dat deze thans meer een
aesthetische bedoeling hebben en de exact zinvolle aanbeveling van 1573, als
echtheidswaarborg, verloren is gegaan. In juni 1574 werd de voorgestelde pro
vinciale synode te Dordrecht gehouden, die gezeten heeft van de 15de tot de 28ste.
Voor ons inzicht in de eenheid der Kerk en het gezag van zulk een vergadering
blijken dan twee dingen vooral belangrijk: ten eerste, dat de Emdense Kerkorde
weer als grondslag wordt voorgelezen en men de Nederlandse Geloofsbelijdenis
en de Heidelbergse Catechismus als belijdenis en als onderwijsstof vasthoudt. In
de tweede plaats, dat er werk wordt gemaakt van degenen, die ter vergadering
hadden behoren te zijn maar blijken te ontbreken; zij worden kort en goed ont
boden. De grenzen der classes blijken, zoals reeds is gezegd, nog bewegelijk te
zijn. In de behandeling van moeilijke vragen van fundamentele betekenis, zo kan
tenslotte nog in het algemeen opgemerkt worden, zocht de synode contact met
Heidelberg en met Genève, waar Beza de grote autoriteit was; oecumeniciteit op
Calvinistisch domein kan men de oude Gereformeerde Kerk van den beginne aan
niet ontzeggen, hetgeen haar correspondentie en haar synodale besluiten vaak
buitengewoon interessant maakt.
IV. Hoe staat het met de publicaties uit en betreffende de kerkelijke archieven?
Heel wat incidentele publicaties vindt men in het Nederlands Archief voor Kerk
geschiedenis en zijn voorgangers. Het mooiste voorbeeld van een niet-incidentele
publicatie van een kerkelijk archief wordt gevormd door de 4 enorme delen van
J. H. Hessels, Archivum Ecclesiae Londino-Batavae, Cambridge 1887-97, van de
Nederlandse Hervormde Kerk te Londen0. Wat Nederland zelf betreft, zullen aan
een ieder de volgende uitgaven bekend zijn: F. L. Rutgers, Acta van de Neder-
landsche Synoden der 16e eeuw, in de Werken der Marnix-Vereeniging, 1889; deze
series bevatten nog veel meer archivalia. De Acta der provinciale en particuliere
synoden gehouden in de Noordelijke Nederlanden 1572-1620 door J. Reitsma en
S. D. van Veen, 8 delen, Groningen 1892-1899. De Acta der particuliere synoden
van Zuid-Holland 1621-1700 door W. P. C. Knuttel, 6 delen in de R.G.P. kl s
1908-1916.
Zeker is in het algemeen de stof in de synoden vaak van iets verderstrekkend
belang dan die in de classes; maar hier staat tegenover, dat de classes veel dichter
bij de gemeenten zelf stonden en daardoor vaak een directer en levender beeld
geven. Classicale publicaties zijn er echter nog zeer weinig. Het is soms een moei
lijke zaak om te oordelen over het nut van volledige bronnenpublicaties. Men kan
nl. niet zeggen, dat de reeds gepubliceerde bronnen zo heel veel aanleiding tot
historische bewerking hebben gegeven. Wanneer zich eenmaal een globaal beeld
van het beloop der geschiedenis gevestigd heeft en zich kan handhaven, is de be-
8 Zie ook A. A. van Schelven, Kerkeraads-protocollen Londen 1560-1563 in: Werken
van het Historisch Genootschap III 43, 1921. J. Lindeboom, Austin Friars, geschiedenis
van de Ned. Herv. Gemeente te Londen 1550-1950, 's-Gravenhage 1950; ook in het En
gels verschenen.
[180]
langstelling voor het variabele détail dikwijls nog slechts gering. Alleen al om de
kleuren van het gehele beeld op te frissen, is de nadere kennisneming van de
weinige gedrukte en de zeer vele ongedrukte bronnen evenwel steeds de moeite
waard, terwijl over de vraag of de traditionele voorstelling ook op enig punt wij
ziging behoeft, eerst beantwoord kan worden door degene, die een verantwoord
bronnenonderzoek heeft verricht.
Tot de Hervormde Kerk behoren ook de Frans-sprekende of Waalse Kerken, die
in een afzonderlijke classis zijn samengevat. De archieven van deze Kerken staan
in beginsel onder haar eigen beheer. Haar acta beginnen reeds in 1563. Tijdens
de republiek hielden de Waalse Kerken haar eigen synode en deze bezat de 'coffre
synodal', waarvan de actuaire de zorg had. De scriba van elke opvolgende synode
was verplicht de documenten, die daarin geborgen dienden te worden, te verifi
ëren, waarna de actuaire ze overnam. Als actuaire koos men een van de predi
kanten van de voornaamste kerken: Amsterdam, 's-Gravenhage, Rotterdam, Lei
den, Middelburg, Maastricht. Na enige tijd was een tweede coffre nodig. In 1777
werden de niet meer courante archieven centraal in de Waalse Lieve Vrouwe-kerk
te Leiden geborgen. Sedert 1790 werden daar de archieven van de opgeheven
Kerken aan toegevoegd. Deze centrale bewaarplaats is thans bij de Bibliothèque
wallonne aldaar. Hier bevinden zich ook de archieven van stichtingen, die door
een consistoire of diaconie beheerd werden, zoals speciale fondsen, studiefondsen,
hospices, weeshuizen, scholen; waar deze instandgebleven zijn, bewaren zij nu nog
hun eigen archieven. Er is een inventaris van de Waalse archieven van de hand
van mr. Verburgt, 1950, en een Lis te sommaire met korte afdoend zakelijke in
leiding van de hand van mr. Fockema Andreae, verschenen in het Nederlands
Archievenblad LVII, 1952/3. Van zijn hand bestaat ook een overzicht over de
Engelse en Schotse Hervormde Kerken in de Nederlanden en haar archieven (ge
typt).
Tot de weinig gedrukte, meer omvangrijke inventarissen behoort de veel ge-
critiseerde Catalogus van het Oud-Synodaal Archief (met de indices der oude
provinciale kerkelijke archieven) door H. Q. Janssen, predikant te St Anna ter
Muiden, in 1878 vervaardigd. Een vervolg is opgemaakt door de Heer De Jonge
van Ellemeet, tijdens zijn lidmaatschap van de Commissie voor de archieven. Jans
sen meent, dat de meeste stukken, die zich thans in het Oud-Synodaal archief be
vinden, vroeger het eigendom waren van de Provinciale Synode van Zuid-Holland;
deze synode (thans: kerkvergadering) bezit dan ook geen oud-archief meer. Twee
boeken in het synodale archief, waarin alle synodale boeken en papieren, die in
de synodale kasten gevonden werden, aangetekend zijn door de deputati Zuid-
Hollandiae (nrs. 15, 28), leveren het bewijs, dat de stelling juist is. Oorspronkelijk
werden ze in de Haagse Kloosterkerk onder toezicht van genoemde deputati be
waard; daaronder bevindt zich onder meer een authentiek exemplaar van de sy
node of 't convent te Wesel, met de eigenhandige ondertekening van de leden
(1568). Dit archief heeft zeer gelukkige aanwinsten verworven dank zij het feit,
dat belangrijke kerkhistorische gebeurtenissen zich op Zuidhollands gebied hebben
afgespeeld, bijvoorbeeld in de strijd van Remonstranten en Contra-remonstranten.
[181
