94
periferie der steden aan de gang. Ik heb de indruk, dat de meeste collegae zich
van de documentaire taak bewust zijn, die deze decorwisseling met zich mee
brengt. Toch ligt hier nog een ruim arbeidsveld braak, vooral ten plattelande.
waar de structuurveranderingen zich weliswaar minder opvallend, maar toch
onmiskenbaar voltrekken.
Het gaat hier niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats om het verzamelen
van afbeeldingen van historische plekjes, zoals die op oude prentbriefkaarten
voorkomen, maar vooral om momentopnamen van het onvoltooid verleden,
waarin wij leven, om documentatie van de actuele metamorfose, die zich alom
aan ons opdringt.
Natuurlijk zullen hiervoor financiële offers moeten gebracht worden, maar
die zullen, beperkt men zich tot foto's, binnen redelijke grenzen blijven. Over
de houdbaarheid van fotomateriaal ben ik niet zo sceptisch gestemd als mej.
Kersbergen, die haar visie grondde op haar ervaring van op daglichtpapier
afgedrukte foto's, waarmee het Rotterdamse archief inderdaad ongunstige er
varingen heeft opgedaan. Moderne foto's echter hebben, mits goed behandeld
en gespoeld, een behoorlijke levensduur en kunnen later, bij vertoning van
tekenen van verkleuring, zonodig overgefotografeerd worden.
Om een overzicht te verkrijgen van wat door overheidsinstanties op het
stuk van topografische documentatie tot nu toe is tot stand gebracht of na
gelaten, heb ik enige jaren geleden een enquête ingesteld bij een groot aantal
gemeentebesturen en archiefbeheerders, waarvan het resultaat hieronder be
knopt wordt meegedeeld.
Verheugend is het hieruit op te mogen maken, dat verschillende grotere
en ook sommige kleinere gemeenten na de laatste oorlog hebben ingezien, dat
er hier een taak ligt, terwijl in de meeste provinciën instanties gevonden wor
den, die de topografische documentatie ter hand zijn gaan nemen of, geleerd
door de in de oorlog opgedane ervaringen, daarin de impuls hebben gevonden
op de reeds ingeslagen weg krachtig voort te gaan en de taak over te nemen
van de kleine gemeenten, wier budget zo de belangstelling al aanwezig
mocht zijn haar niet in staat stelt zelf de hand aan de ploeg te slaan.
Ook in te richten streekarchieven zouden op dit terrein met vrucht werk-
zama kunnen zijn door opdracht te verlenen tot het fotograferen van ge
bouwen en landschappen, die gedoemd zijn te verdwijnen. Bovendien moet het
mogelijk wezen, meer dan tot nu toe kunstenaars voor dit werk in te scha
kelen en de publieke belangstelling in beweging te brengen, waar dit tot dus
verre niet beproefd was of zonder resultaat is gebleven.
Een jarenlange ervaring op dit gebied heeft mij geleerd, dat de belangstelling
voor en het gebruik van de atlas voor verschillende doeleinden evenredig is
aan haar systematische uitbreiding, die de verschillende facetten van de weder
opbouw zo volledig mogelijk tot haar recht tracht te doen komen en waarvan
eerst komende generaties ten volle profijt zullen trekken.
Het hieronder volgend overzicht, provinciegewijs gerangschikt, ommegaand
van noord naar zuid, is vermoedelijk niet volledig. Niet alle gemeentebesturen
hebben op de enquête gereageerd; in een enkel geval ontving ik zelfs een
pertinente weigering. Toch is het wel gebleken, dat vooral na het einde van
de tweede wereldoorlog in verschillende gemeenten „foto-archieven" zijn ge
vormd en dat het besef van de wenselijkheid van een dergelijke documentatie
om zich heen grijpt. H. Q HAZEWINKEL
95
ALGEMEEN
Het Algemeen Rijksarchief bezit een uitgebreide verzameling kaarten
en plattegronden, die op het gehele land betrekking heeft.
Het Rijksmuseum voor Volkskunde „Het Nederlands Open
luchtmuseum" te Arnhem beschikt over een uitgebreide fotocollectie, naar
de onderwerpen ingedeeld volgens het decimale stelsel, waarvan een gedeelte van
topografisch belang is.
Het Instituut „Stad en Landschap van Zui d-H olland" te Rot
terdam (Westersingel 46) bezit een unieke molenverzameling, die c. 25000 foto's,
reproducties, prentbriefkaarten, courantenknipsels e.d. omvat van molens en molen
onderdelen uit geheel Nederland; daarnaast bestaat de verzameling uit polderkaar-
ten van de Provinciale Waterstaat voorzover het polders betreft, waarin molens
staan of gestaan hebben, constructietekeningen en situatiekaartjes. De verzameling
is gegroeid uit de particuliere collectie van de heer M. van Hoogstraten en is nog
gedeeltelijk diens eigendom. Zij dagtekent uit 1941 en wordt sedertdien geregeld
bijgehouden.
FRIESLAND
In de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden berust een topografische
verzameling, die ontstaan is in de tweede helft van de vorige eeuw; de kaarten zijn
gedeeltelijk afkomstig van de Franeker Universiteit. Door aankoop en schenkingen
wordt de collectie regelmatig uitgebreid. Zij bestrijkt de gehele provincie Friesland
Het Bildt: Op het bureau van Gemeentewerken berust een na 1950 aangelegde
verzameling fotos' en prentbriefkaarten, die onder beheer staat van de directeur
van Gemeentewerken en systematisch wordt uitgebreid.
Bolsward: De topografische verzameling maakt deel uit van de verzameling Oud
heidkunde ten stadhuize van de Stichting „Bolswards Historie". Zij wordt nu en dan
door aankoop of schenking aangevuld.
Dokkum: Er is in deze gemeente een Oudheidkamer. De aan de beheerder ge
stelde vragen bleven echter onbeantwoord.
Harlingen: Op het raadhuis berust een verzameling plattegronden, die deel uit
maakt van het Gemeentelijk Museum, dat beheerd wordt door de gemeentesecre
taris. Gedurende de laatste jaren wordt er meer aandacht besteed aan de uitbreiding
van de verzameling.
Heerenveen. De topografische verzameling maakt hier deel uit van de Oudheid
kamer. Begonnen in 193'8, wordt zij regelmatig bijgehouden door aankoop en
schenkingen.
Leeuwarden: De topografische verzameling maakt deel uit van de „Stedelijke
kunstverzameling" en staat onder beheer van de archivaris; zij wordt bewaard in
de voor archief en bibliotheek bestemde vertrekken in het raadhuis. Zij is in de 19de
eeuw ontstaan en wordt regelmatig door aankoop en schenkingen aangevuld.
Ooststellingwerf: In deze gemeente is een verzameling foto's en prentbriefkaarten,
die in de oorlog is aangelegd, onder beheer staat van de archivaris en regelmatig
wordt aangevuld.
Sloten: In deze gemeente is een verzameling plattegronden, tekeningen en pren
ten yan topografische aard, die, als onderdeel van de Oudheidkamer, op het raadhuis
bewgard wordt.
Sneek: In deze gemeente is een bescheiden verzameling, die op het stadhuis in
de afdeling archief berust en onder beheer staat van de secretaris.
Staveren: In 1945 is in deze gemeente een verzameling foto's en prentbriefkaarten
aangelegd.
Tietjerksteradeel: Omstreeks 1950 is in deze gemeente een aanvang gemaakt met
het aanleggen van een fotoverzameling, die op het gemeentehuis bewaard wordt en
door de secretaris wordt bijgehouden.
Vlieland: Op het gemeentehuis berust een aantal foto's en tekeningen, dat vrnl.
door schenkingen wordt aangevuld.
Wymbritseradeel: In deze gemeente is een aantal kaarten, tekeningen en prenten
van topografische aard, dat echter niet de naam van verzameling mag dragen.
