100
schappij, werden in het nog in goede staat verkerend kasteel die archieven
van het Huis van Nassau ondergebracht, die tot nu toe in de andere residenties
van dit Huis berust hadden. Gezien de vele onenigheden, die zich bij het
uitsterven der verschillende takken hadden voorgedaan en de te bestrijden
aanspraken van een pretendent in het Huis Nassau op de nalatenschappen der
gestorven vorsten, was het van veel belang voor het nu regerend Huis van
Nassau-Diez, teneinde zich in het ongestoord bezit van Nassau-Oranje te
kunnen handhaven, over een goed geordend archief te beschikken. Deze nood
zaak klemde te sterker, aangezien zolang dit Huis in de tweede generatie alleen
door Prinses Carolina vertegenwoordigd werd, de erfopvolging van deze
vrouw in de Nassause landen geenszins vast stond, terwijl later na de geboorte
van de toekomstige Willem V deze jonge prins zo zwak was, dat ernstig met
de mogelijkheid van zijn plotseling zeer jeugdig sterven rekening werd gehouden.
Onder deze omstandigheden was de zorg van de prinsen Willem IV en
Willem V voor hun Huis- en Landsarchief in Dillenburg alleszins begrijpelijk,
temeer daar de Walramse tak van het Huis Nassau het voorbeeld voor een
goed archiefbeheer gegeven had, toen Charlotte Amalie, regentes van Nassau-
Idstein, in 1729 Johan Georg Hagelgans tot archivaris van dit territorium be
noemde, waardoor in het kleine, tegenwoordig dorps aandoende, landstadje
Idstein (naast Weilburg en Saarbrücken) het hoofdarchief ontstond van de
linie Nassau-Saarbrücken-Usingen, nadat reeds in de 17e eeuw de kanselarij-
registratoren van Weilburg nadrukkelijk verplicht waren het archief van dit
grafelijk gebied goed te beheren1).
Hagelgans liet in ms. een vrijwel voltooid oorkondenboek na betreffende de
gebieden Nasau-Wiesbaden, -Idstein en -Weilburg. Zijn hoofdwerk blijft zijn
Nassauische Geslechtstafel (Frankfort, 1753). Zijn opvolger Johan Martin
Kremer, Geheimer und Gesamt Rath der Fürstlich Nassau-Saarbrückischen
Linien, wiens bekende tweedelige Origines Nassoicae in 1779 te Wiesbaden
verscheen, onderzocht overigens meer de geschiedenis van de bezittingen van
het Huis van Nassau-Weil burg, die aan de linkerzijde van de Rijn lagen2)
Wat Hagelgans en Kremer voor de Walramse talc van Nassau waren,
betekenden Anton Ulrich von Erath, Karl Heinrich von Rauschard en Johannes
von Arnoldi voor de Ottoonse, i.e. het Huis van Oranje-Nassau.
Hun voorgangers bleven onbekend in de vakliteratuur. Als zodanig vond ik
genoemd3) Meyer, die als secretaris van zijn vorst op 10 November 1725 door
Ghristiaan, vorst van Nassau-Dillenburg, benoemd werd tot archivaris van
zijn geheime en van zijn landsarchieven, met opdracht een in rubrieken onder
verdeeld algemeen repertorium aan te leggen en „nach solchem Repertorio
eine jede Rubrique insonderheit vernehmen und die darin befindliche Convo
luten specificiren Tevoren, 20 Juni 1725, had vorst Ghristiaan in een in
structie voor Johannes Gerhardus Becker als Registrator auf die Regierungs
D Zie Dr Victor Loewe: Das Deutsche Archivwesen. Seine Geschichte und Or
ganisation. Breslau, 1921, S. 72.
2) Zie Dr W. Sauer, Nassauisches Urkundenbuch, I, Wiesbaden, 1886, biz. I, in
de uitgave Menzel-Sauer, Codex Diplomaticus Nassoicus, en van dezelfde schrijver:
Nassauer Archive, in Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst II 1883
blz. 319—322.
3) Staatsarchiv Wiesbaden, Abteilung 172, Landesregierung, dossier R 126, In
structions vor Subalternen.
101
Cantzley voorgeschreven, dat de briefwisseling e.a. regeringsacten naar door
de regeringsraden aangegeven rubrieken geordend moesten worden, genummerd
„und zu einem Convolut in folio eingeheftet, anfangs dessen aber ein Elenchus
errichtet, und in denselben nach ihren numeris eingetragen worden, damit kein
Stück verlohren gehen, und allen falls man doch sehen kann worinnen dasselbe
bestanden ,,Alle Haupt Original Vertrage und Contracten sollen ms Archiv
verwahrt, in der Cantzley bey denen Acten aber ein beglaubte Copia beybe-
halten werden".
Vorst Ghristiaan stelde 24 November 1734 een instructie vast voor de „Re
gierungs Secretario Friederich Gürtler, beider Rechten Licentiatum „Er
soli auch die Cantzley Registratur und Reposituren und sonsten ays dem
Archiv, Unsers Hauses Vertrage, Privilegia, altvaterliche T estamenta, Erb-
vereinigungen, Theilungen und Statuten und was dazu gehöret, suchen bekannt
zu machen, auch die Briefschaften und Correspondenzen an behörige Orthe
bringen zu lassen, damit man solche auf bedürftendem Fall sobald habhaft wer
den könne".
Na de laatste vorst van Nassau-Dillenburg is thans het woord aan Willem
Karei Hendrik Friso, vorst van Nassau-Diez, die 25 September 1737 op zijn
kasteel van Breda de volgende instructie uitvaardigde voor zijn archivaris
in Diez4)
„Thun kundt und bekennen hiermit, dass Wir den bishero bev Unserer
Regierung zu Dietz gestandenen Registratoren und lieben getreuen, Georg
Ludwig V/issenbach zu Unserem Archivario und Diener daselbst bestelt, auf-
und angenomen haben, thun das auch in Kraft dieses Brieffs, also und der
gestalten, dasz derselb Unser Archivarius des Orths seyn, und vor allen Din
gen Gott den Allmachtigen Schöpfer Himmels und der Erden vor Augen hal
ten, eines Christlichen Lebens und Wandels vor sich und die seinigen, sich
befleiszigen und für lastern hüten, so dann Uns getreu, holdt, gehorsamb und
gewarttig" Hij moet de in het archief „befindliche Docümenta, Lehn,
Landt, Grentz und andere Briefschaften fleiszig durch gehen, und dieselbe
sich bekandt machen, die zusammen gehörendte Stücken in besondere Convu-
luta und richtige Ordnung bringen, die alten und neue Original Docümenta
solchen Voluminibus nicht inseriren, sondern nach genauer davon genommener
und solchen Convoluten gehöriger Orthen bevzufiigender Copey besonders
legen, und selbige sonderlich vor aller Feuchtigkeit, Würmen und andere Zu-
fallen, wodurch solche beschadigt werden können, praeserviren, sodann jedes
Convolut genau paginiren, darüber eine ordentliche Specification errichten,
und solche damit sie nicht mehr und mehr verstoszen werden, auch alles in
Serie beysammenbleiben, mithin davon nichts verkommen möge, durch Unsern
Cantzley-Buchbinder einheften lassen Dann soil er zu einem jedem
Ambt, Stadt, Schlosz und dergleichen gehorige Docümenta, Nachrichten und
Briefschaften bey einander bringen, jedoch die Ecclesiastica von denen Secu-
laria, die Herrschaftliche von denen Unterthanen Ihrige(?) so viel als mög-
lich separiren, und jedes in besondere fascicula zusammen halten und heften
lassen, dieselben in Ihre besonders in deren reposituren befindliche Gefachen
ordentlich und wohlverwahrlich niederlegen, sothane Gefachen auch mit Ihren
behörigen rubricen versehen.
4) S. A. Wiesbaden, Abt. 172, Landesreg., R. 126, f. 326—329.
