112
ratiekamer werd ingericht (zonder evenwel daartoe te zijn gebruikt) en de
inhoud op een hoop werd gesmeten.
Tenslotte dient nog te worden vermeld, dat ook het archief der Gelderse
inspectie geheel verloren is gegaan.
ANDERE ARCHIEVEN
Het op het slot te Rossum berustende archief van het in 1567 gestichte
Manhuisfonds heeft tijdens de evacuatie der gemeente nogal te lijden gehad.
Van het archief van het Huis Ampsen zijn de charters bewaard, doch de
rest is door de Duitse bezetting vernietigd.
Vele kerkelijke archieven zijn door oorlogshandelingen gehavend of ver
loren gegaan. Het classicaal archief te Nijmegen verloor twee recente no
tulenboeken; de archieven te Tiel, het classicaal archief inbegrepen, zijn
zwaar gehavend, hoewel deze waren geborgen in bankkluizen, die echter zijn
opgeblazen. De kerkelijke archieven te Eist en Angeren zijn vrijwel geheel
verloren gegaan; het kerkeraadsarchief te Herveld is grotendeels verwoest,
iets minder ernstig is het met dat van Hemmen; van de archieven te Gent
(O.B.) is weinig overgebleven; de archieven der kerkvoogdij te Bemmel en
NeerboschHees gingen geheel verloren.
ZUID-HOLLAND.
In het algemeen zijn de archieven in deze provincie de oorlogsjaren goed
doorgekomen. De zwaarste verliezen werden in Mei 1940 ip de Alblasser-
waard geleden, terwijl ook het bombardement van Den Haag van 3 Maart
1945 schade bracht.
RIJKS-ARCHIEF
Zie hiervóór sub Algemeen Rijksarchief.
GEMEENTE-ARCHIEVEN
Abbenbroek. Door onbekende oorzaak verdwenen; een deel notulen der
vergaderingen van het plaatselijk bestuur, 1780 1795, en rekeningen der
H. Geestarmen 17191733.
Alblasserdam. Het grootste deel van het archief dat van vóór 1813 was
niet meer aanwezig ging 11 Mei 1940 verloren, o.a. bevolkingsregisters
enz. 1820'1940, een deel der registers van de B.S. (geboorten 1812.1844,
huwelijken 18121850, 1901 1940raadsnotulen tot 1930. Een gedeelte
van 19311940 is bewaard.
Dordrecht. De bovenverdieping der depots werd ontruimd en de vloer
met een dikke laag zand bedekt, waarvoor deze, die uit ijzeren roosters be
staat, eerst „zanddicht" moest worden gemaakt. De daar geplaatste archi
valia werden ondergebracht op de benedenverdieping, vanwaar de stukken
in Sept. 1939 naar de nieuw ingerichte kelder waren overgebracht. De ver
warming bleef zelfs in de winter 1944/45 fungeren. De archivaris was van
Oct. 1943 tot Juni 1945 eerst als politiek, daarna als krijgs-gevangene buite"
staat zijn functie te vervullen.
Verliezen zijn niet geleden, met uitzondering an net archief der Vrijmet-
113
selaarsloge La Flamboyante, dat juist twee dagen voordat de S.D. het archief
oezocht daar was gedeponeerd en door hen werd meegenomen.
Gouda. Daar het archiefgebouw al heel weinig veiligheid bood, werden
de stukken over vier gebouwen verspreid, die echter eveneens in het cen
trum der stad lagen, zodat de bescherming slechts in zeer onvoldoende mate
gewaarborgd was. Het veiligst geborgen waren de retroacta van de B.S..
die in een bankkluis werden ondergebracht. In 1941 werd het deel van het
archief, dat aanvankelijk in het archiefgebouw op de grond was opgestapeld,
afgedekt door een flinke laag zand, overgebracht naar een kelder van de
H.B.S. waar zij konden worden geraadpleegd. Toen dit gebouw door de
Wehrmacht in beslag werd genomen en ondanks beloften van het tegendeel
onbevoegden in de kelder waren doorgedrongen en zelfs een archiefstuk ont
vreemd was register der namen van de officieren van de krijgsraad,
1598 1761 werd naar een betere schuilplaats uitgezien, die werd ge
vonden in een aan de St. Janskerk aangebouwde kapel. Ongelukken zijn niet
gebeurd; het verlies beperkte zich tot bovengenoemd naamboek.
's-Gravenhage. In de vroege morgen van 10 Mei 1940 werd een begin
gemaakt met de overbrenging volgens de plannen van de inhoud van het
archief de allerbelangrijkste stukken waren, in 30 pakken verenigd, 28
Aug. 1939 reeds in de kelders van het Gemeentemuseum geborgen, vanwaar
zij in Dec. 1942 naar een der kelders van het Algemeen Rijksarchief zijn
overgebracht naar het daarvoor bestemde schoolgebouw bij de duinen.7)
Daar bleek evenwel het niet voorziene gevaar van daling van parachutisten
zo groot, dat 14 Mei het transport 2000 m. was overgebracht in 67 tapis
sière-vrachten werd stopgezet. Toen het schoolgebouw na de capitulatie
geheel met afweergeschut was omringd, leek het gevaar daar niet minder
dan bij het archiefgebouw zelf, zodat besloten werd alles weer terug te
voeren; 22 Mei was alles terug!
In de oorlogsjaren werden inwendig beveiligingsmaatregelen genomen, o.a.
van alle rekken de onderste planken leeggelaten omdat ingeval van inundatie
allicht water in het laaggebleven archiefgebouw zou kunnen dringen. Toen
bij het bombardement van Kleykamp was gebleken dat ijzeren kasten enigs
zins bescherming hadden gegeven, werden de belangrijkste stukken, als b.v.
de volledige series resoluties en notulen van het gemeentebestuur en de
rekeningen in een steeds gesloten gehouden ijzeren kast geplaatst. Alle ar
chivalia bevonden zich daarna onder twee betonnen lagen.
Het archief verleende in deze jaren onderdak aan tal van archieven van
verenigingen en particulieren, die van voldoende algemeen belang schenen.
Israëlitische, ma^onnieke en andere den bezetter onwelgevallige boeken wer
den uit de bibliotheek gelicht en naar elders overgebracht. De sibbelarij bracht
enorme uitbreiding van bezoekers en verzoeken om inlichtingen. Tevens
werden veel meer afschriften afgegeven dan in normale jaren het geval was.
Terwijl hun aantal toen zelden de 50 overschreed, werden er in 1943 meer
dan 1000 afgegeven. Daarnaast werden honderden godsdienstverklaringen
vervaardigd, waarmee het meermalen mogelijk bleek Joden te helpen. De
7) Zie Ned. Archievenblad 1939/40 p. 49 vlg.
