132
afgezien van enige vochtschade aan de registers van de B.S., veroorzaakt
door de abnormaal hoge waterstand van Maas en Jeker op het eind van
November, waardoor grondwater door de kelderbodem in de kelders drong.
Het steeg in een hoek zelfs tot 15 cm, doch werd door het bovengenoemde
muurtje gekeerd; elders was de was minder, en toonde bovengenoemde vloer
zijn nuttig effect. In één hoek echter trok het water sterk omhoog in de
muren, en van daaruit leden de registers van de B.S. de, overigens geheel
te herstellen, schade.
GEMEENTE- EN WATERSCHAPSARCHIEVEN.
Heerlen. Hier kwam in de eerste oorlogsjaren de bouw van een brandvrije
archiefbewaarplaats in het nieuwe gemeentehuis gereed, waarin het gehele
archief der gemeente werd geborgen. Alleen het archief van de distributie-
dienst ging door brandbommen verloren.
Kerkrade. In 1940 werd de bestaande archiefbewaarplaats in het gemeen
tehuis door ingrijpende verbeteringen brandvrij gemaakt; het gehele gemeente
archief werd daar geborgen.
Maastricht. De archieven werden in 1939 geborgen in de kelders onder
het stadhuis, waar zij werden opgesteld in de volgorde van het depot en
dus steeds te raadplegen waren. Er ging niets verloren en er werd geen
andere schade geleden dan wat nadeel aan banden en portefeuilles door het
transport.
Roermond. Het oud-archief werd tijdelijk bewaard in het rijksarchief
in Limburg; het werd in de meest kritieke oorlogsmaanden in de scherfvrije
kelder opgeborgen. Het nieuwere archief werd voor een groot gedeelte in
kisten verpakt en in de kritieke maanden in de kelders van het stadhuis op
geborgen. Niets ging verloren.
In Sittard werden geen bijzondere beveiligingsmaatregelen getroffen; ver
liezen werden niet geleden.
Venlo. De brandvrije archiefbewaarplaats in de parterre-ruimte van het
stadhuis werd nog extra door zandzakken tegen bominslag beschermd. Ook
dit archief kwam bij de bevrijdingsstrijd min of meer in de frontlijn te liggen,
maar van de gebeurtenissen hebben wij geen gedetailleerd verslag kunnen
krijgen. Verliezen zijn niet te betreuren.
In Weerd werd een belangrijk gedeelte van het archief, dat nog op een
zolderkamer bewaard werd, naar de brandvrije archiefbewaarplaats overge
bracht, zodat ook daar alle archieven brandvrij geborgen waren.
Door het verloop van de krijgsgebeurtenissen bij de bevrijding van Lim
burg van September 1944 tot in het voorjaar 1945 zijn, zoals bekend is, in
het zuiden der provincie slechts geringe, in het midden en noorden daaren
tegen zware verwoestingen aangericht. In het algemeen zijn de archieven
der gemeenten en waterschappen er vrij goed doorheen gekomen.
Geheel vernietigd zijn de gemeente-archieven van Wansum en Kessel.
Grotendeels die van Arcen en Velden, Bergen en Hertenin Sevenum ging
het lopend archief sinds 1930 geheel verloren. Vrij veel ging verloren in
Gennep (lopend archief) en Torn. Van minder belang waren de verliezen
in Broekhuizen, Heel en Panheel, Horst, Maasniel, Meerlo, Meyel, Melik
133
en Herkenbosch, Neer, Ottersum en Tegelen. Vochtschade leden de archie
ven van Beegden, Echt, St. Odiliënberg, Stevensweerd en Venraai.
Aan alle overige gemeente-archieven werd in het geheel géén of onbelang
rijke schade aangericht.
Van de archieven der waterschappen leden dat van het opgeheven Wa
terschap ,,Het Land van Weert" en van het Waterschap Midden-Limburg
{opgericht in 1932) geringe verliezen, dat van het Waterschap De Vloot-
beek zeer geringe.
KONINKLIJK HUISARCHIEF.
De bezetter schijnt hiermede snode plannen te hebben gehad en ruil tegen
stukken uit het Staatarchiv te Wiesbaden te hebben beoogd, doch dr Ja-
pikse heeft deze op de lange baan weten te krijgen. Uiteindelijk zijn in
1942/3 door de Duitsers enige kisten naar Wiesbaden verzonden, die in de
vesting Ehrenbreitstein werden opgeborgen vanwaar zij, in 1945, naar Den
Haag zijn teruggebracht.18)
KERKELIJKE ARCHIEVEN.
T.a.v. de kerkelijke archieven, voorzover hiervóór niet daarvan medede
ling is gedaan, valt niets bijzonders te vermelden. Verliezen zijn verder niet
gerapporteerd.
PERSONALIA.
Het overzicht van de lotgevallen van het Nederlandse archiefwezen onder
de tweede wereldoorlog zou niet volledig zijn als geen melding werd ge
maakt van het droevig lot, dat enkelen daarbij werkzaam heeft getroffen.
De concierge-binder aan het archief der gemeente Rotterdam verloor ten
gevolge van oorlogshandelingen een oog, de ambtenaar aan die instelling
J. P. van der Weele en de archivaris van Vlissingen, mej. I. Doornbos, het
leven. Beiden, jeugdige en veelbelovende vakgenoten, vielen wel niet als
„archiefsoldaten", doch niettemin als slachtoffers van de oorlog19).
Wat zijn, ten slotte, de lessen die uit onze oorlogservaringen kunnen wor
den getrokken, en wat is de balans, die over de verliezen kan worden gemaakt.
De eerste vraag lijkt moeilijk bevredigend te beantwoorden. Vast staat
dat het verloop der operaties niet is te voorzien. Maastricht, gelegen aan
de oude heerweg, ontsprong tweemaal den dans, doch het, althans in 1940
naar het scheen ongevaarlijk gelegen Middelburg werd verwoest. En wie
had kunnen denken dat Groningen midden in de frontlijn zou komen te
liggen? Het complex van beschermende maatregelen, sinds de zomer 1939
genomen, zijn of nooit op de proef gesteld of sorteerden, met een enkele
18) Zie Ned. Archievenblad 1946/47 p. 85, 86, 156.
19) Zie Ned. Archievenblad 1945/46 p. 65, 71.
