?lEZd" K"1 <v"""v'n de
72
gedurende de gehele achttiende eeuw. 26) Hiernaast werden de huwe
lijken m de meeste kerkgenootschappen ook nog kerkelijk ingezeqend. 27)
Uit een merkwaardige optekening van het jaar 1626 blijkt, dat men
meer waarde hechtte aan de huwelijksvoltrekking in de kerk dan aan
die op het stadhuis. Op 1 Januari 1626 was in de huwelijksintekeninq-
registers van de kerk een zekere Jan Muller van Bremen opgetekend.
Up 15 rebruari 1626 werd zijn huwelijk op het stadhuis voltrokken en
daaromtrent de volgende aantekening gemaakt: „Johan Moller van Bre-
men heeft troubeloften gedaen ende getrout mits desen Marritgen Dircx,
ende (alsoo hij om seeckere penningen te genieten most hebben sijns
moeders consent om te trouwen, welcke tot Bremen is woonende) van
hier nae Bremen vertrocken met beloften van wederom hier te zijn bin-
nen Yan ^rie maenden uyterlijck ende alsdan alhier ter stede
openthjck te doen de solemnisatie hier in de kercke gebruyckelijck." 2S)
..huwelijksinzegening in de Gereformeerde kerken 29) was tege
lijkertijd huwelijksvoltrekking, daar zij door de overheid als geldig
erkend werd. Oorspronkelijk werd alleen getrouwd in de Oude Kerk;
later toen de Nieuwe Kerk door de Gereformeerden in gebruik was ge
nomen, werd ook hier getrouwd en eveneens in de Walenkerk. In 1607
73
werd de Engels-Presbyteriaanse Kerk geopend en sinds September van
dit jaar zijn ook hier huwelijken voltrokken.
De huwelijken werden door de kosters geregistreerd. De kosters van
de Oude- en de Nieuwe Kerk deden dit volgens de ordonnantie van
1586 in hun functie van boden van de Commissarissen van de Huwe
lijkse Zaken. Hun werd gelast zorg te dragen, dat de trouwboeken
steeds met de proclamatieboeken klopten. Echter ook na de scheiding
van de functie van bode en koster zijn zij de trouwboeken blijven bij
houden. Zij deden het toen als stedelijke ambtenaren, zoals al van ouds
het geval was bij de kosters van de Walen- en Presbyteriaanse Kerk.
Deze trouwboeken hebben nooit een deel van de kerkelijke archieven
uitgemaakt. Bij de Waalse Gemeente blijkt dit o.a. uit het feit, dat zij
op alle archieflijsten ontbreken. Bij de Hollands Gereformeerde Kerk
wordt in de acta van de latere tijd nooit enige melding gemaakt van de
trouwboeken. Slechts in de oudste protocollen worden zij een enkel
maal genoemd. Zo stelde op 11 Januari 1596 Ds Planicus in de Kerke
raad voor contact te zoeken met de Commissarissen van Huwelijkse
Zaken, daar niet allen na afkondiging der proclamaties in het huwelijk
traden. Op 3 November 1611 nam de Kerkeraad het besluit de trouw
boeken te visiteren en te informeren bij Commissarissen, wie buiten de
stald gehuwd waren ter controle van hun boeken. Op 30 Mei 1624 en
17 Juni 1627 besloot men tot de visitatie der trouwboeken over te gaan.
Dit ds de laatste maal, dat de Kerkeraadsprotocollen handelen over de
trouwboeken, wat niet geheel is, zoals het hoorde, daar de synodale
verordeningen wel degelijk aan de Kerkeraden de verplichting oplegden
trouwboeken bij 'te houden. Dat geschiedde hier niet, zoals in het vol
gende ook nog eens duidelijk tot uiting zal komen.
Toen in 1792 de Provinciale Staten het bijhouden van dubbele trouw
boeken door de verschillende gezindten verordenden, is in de Gerefor
meerde Kerken in Amsterdam niets veranderd. De Kerkeraad hield
immers geen trouwboeken bij; dat geschiedde door de kosters als stede
lijke ambtenaren, waartoe een stedelijke instructie hun opdracht gaf. De
stad trok zich van deze provinciale verordening niets aan, waarin zij
naar de letter gelijk had, zodat van de Amsterdamse trouwboeken ook
na 1792 geen dubbele exemplaren bewaard zijn. so) Drie jaren later, in
1795, toen in verband met de instelling van het Burgerlijk huwelijk de
trouwboeken allen gevorderd werden, is dit geheel buiten de Kerke
raden om gegaan. .Bij deze vordering heeft de stad alleen opgevraagd de
trouwboeken van de kerken, waar de huwelijksinzegening geldigheid
ook voor de buitenwereld bezat. Eén register is toen over het hoofd
gezien, toevalligerwijze echter later ingeleverd, daar het tevens als
doopregister dienst had gedaan. Op 14 December 1707 had de Engels-
Episcopale Kerk te Amsterdam van de stedelijke overheid in navolging
van die te Rotterdam het privilege gekregen, dat de huwelijksinzegening
a,v oiaOUWKe?j 7an Stadhuis zijn herhaalde malen huwelijksvoltrekkingen,
die e ders hadden plaats gevonden, geregistreerd. Wat daar de reden van was
kan ik met zeggen In de meeste gevallen vond geen registratie plaats.
De huwelijksvoltrekkingen te Amsterdam zijn niet altijd op het stadhuis geschied.
t l'i ktJ? h,et m huis geschieden; op 9 November 1697 vond zon
al r fl M ivtiS T een ®ecre'aris' daartoe gemachtigd door schepenen,
"p 14 Juh 1J654 werd een huwelijk in de boeien voltrokken. De Berqen-
vonr h r' aan,de ^m,nel gelegen, heeft ook een enkele maal als trouwkamer
voor schepenen gediend. (Pr.ocl. Stadhuis 18 April-2 Mei 1694).
911M t u Staj' o het trouwregister van schepenen een verklaring van
21 Me van Jacobus du Pire. Sacrosancti Ministerii Candidates, geboekt, dat hb
BurnJme^ rif - Ambassadeurs de Czaar en met toestemming van
Burgemeesters Chnstiaan van Ditmar, bediende van de Czaar, en Susanna van
Ree publiek in de echt heeft verbonden in de herberg de Keizerskroon
Sadhuifvan ZiTa^ÏmI aantekenin9 in een proclamatieregister van het
22 Am-il 1688" D Sn"» acte verleent om voor de priester te trouwen
meetr K V 30 Au9uftus 1657 werd in de Kerkeraad van de Gerefor
meerde Kerk een geval besproken van een huwelijk van Cornelia Dominicus, die
Z Vf t /en Paap. genaamd Theodorus de la Bave in de Groene Helm
van de Molensteeg, zonder voorgaande proclamatiën met Hans
getl0uwd was' z,oals bl.eek uit de attestatie en ondertekening van de
paap zelf, waar.op geen andere solemnisatie van huwelijk was gevolgd. De vrouw
roeg nu of dit huwelijk wettig was. De Kerkeraad besloot van niet en wendde
2-1 m m Bui'9emeesters' °Pdat de2e hun maatregelen konden nemen.
liiL^CLidma1fnendiein ecbter, 0P9ehouden me' het kerkelijk inzegenen der huwe
lijken. Lidmaten, die een kerkelijke inzegening wensten, lieten zich niet op het
2S) 'n d®.karkeIiike Rouwregisters is dit huwelijk echter nog niet eens gevonden zo-
gewenst met teru99ekeerd is óf een tweede huwelijksvoltrekking niet heeft
29) Ook trouwden de Gereformeerden wel in kerken buiten de stad echter in veel
mindere getale dan de niet-Gereformeerden.
30Er bevonden zich op het stadhuis wel dubbelen in de vorm van registers voor
het middel op het trouwen. Deze zijn verloren gegaan.
