108
archief te Nürnberg was over niet minder dan 36 plaatsen verdeeld
waarbij het bezit van natuurlijke, zeer veilige bergplaatsen, o.a. zoutmijnen
uit een zeer belangrijke rol heeft gespeeld. Als
geheel of vrijwel safe vermelden de rapporten met name de staatsarchie
ven uit Annch, Bremen Detmold, Hamburg (ten dele geëvacueerd naar
Grasleben, voor tweederde gebleven „in situ" in het raadhuis, dat gespaard
Karlq h M °ldenbu^' psnabrück, Wolfenbüibtel, verder Bamberg,
Karlsruhe, Marburg en Nürnberg, die in bovengenoemde zoutmijn waren
geborgen Ook het staatsarchief in het zwaar getroffen Münster, schoon
grotendeels ter plaatse gebleven, kwam er vrij goed af; verloren ging
p een klem aantal oorkonden, voor afstand aan België bestemd
onZTI n«oet StTSTtiel Düsseld°rb o.a. van de Gelnhauser
oorkonde van 1180 en het Liber bibliothecae S. Pantaleonis tengevolge
van plundering door de H-itlerjugend (11). Dat te Hannover verloor de
oorkonden van het domstift Bremen grotendeels, die van Hildesheim
geheel; een overstroming in het voorjaar van 1946 bracht nieuwe schade.
Het verlies van het staatsarchief te Stuttgart bedroeg, dank zij de ver-
spreidingstaktiek, met meer dan 2 procent; daarbij echter enkele der
oudste Wurtembergse kanselarijregisters en leenboeken. Een deel van het
archief te Wurzbu-rg ging te loor doordat een der evacuatieplaatsen in
de frontlijn kwam te liggen. Ook te München vielen de verliezen mee;
verloren echter gingen uit het Gehei-mes Hausarchiv de akten der Hof-
verwaltung uit de 19e eeuw, de aktenver zameling Gulik-Berg-Kleef en
oudere Hoflkammer- en Hofmarschallrekeningen. Het Staatsarchiv te
Darmstadt verloor het archief van het graafschap Erzbach; de evacuatie
mislukte in April 1944 doordat „der Reichsverteidigungscommissar keinen
ireibstoff fur die Rettung dieses acht Jahrhumderte alten Kulturgutes
ubrrg ha-tte Daarnaast is het verlies van verscheidene kleinere adels-
archieven en van moderne archieven te betreuren
Zwaardere verliezen leden de stadsarchieven. Vrijwel ongedeerd bleven
die van Aken, Bronswijk, Celle, Duisburg, Emden, Geldern Goch
(ondergebracht in klooster te Kleef), Göfctingen. Hannover, Hildesheim,
Kalkar, Keulen (verspreid geborgen in de buurt van Koblenz), Lüneburg
(verloren ging het belangrijkste „Findmittel", de ooirkondeninventaris
bewerkt door prof. Reinecke), Minden, Münster, Neuss, Soest, Xanten
Augsburg, Darmstadt, Munchen (behalve de kaarten), Regensburq en
-nüwH f"9 K J' ^'e ^sohaffenburg is het gebouw, het prachtige slot,
cnjwel uitgebrand, doch het archief gered. Omtrent Düsseldorf zün noo
geen definitieve gegevens, doch behoud lijkt aannemelijk. Niets wordt
vermeld over de archieven van Kleef en Paderborn. Mogen wij aannemen
109
dat zij dem dans ontsprongen? Het oudste deel van het archief van Dort
mund, dat geen rechtstreeks oorlogsmolest leed, is voor ongeveer drie
vierde vernield, door „displaced persons" volgens het Britse, door Rus
sische en Poolse dwangarbeiders, die in het betreffende tijdelijk depót
waren ondergebracht, volgens het Duitse rapport. Goslar verloor een aan
tal oorkonden; het stadsrechtprivilege werd ernstig beschadigd, evenals
een aantal zegels. In Kiel ging de helft der charterverzameling verloren,
benevens verscheidene protocollen en mss., w.o. het „Lubische recht"
van 1270, en tal van oude kaarten. Van het archief van Krefeld is onge
veer 70 behouden; het in het zeer beschadigde raadhuis bewaarde deel
heeft evenwel sterk door vocht geleden. In Nürnberg ging het gebouw,
het bekende Renaissance Pell-er-haus, vrijwel geheel te loor, doch de archi
valische verliezen bleven beperkt tot 19e en 20e eeuws materiaal; in Ulm
verloor men 200 m. akten uit de 18e en 19e eeuw en de regesten, ver
vaardigd voor de voortzetting van het Ulmer Urkundenbuch. Het zwaarst
getroffen zijn de stadsarchieven van Lübeck, Wesel, Kassei, Heilbronn,
Frankfurt a.M. en Stuttgart. Omtrent eerstgenoemde zweeg het Britse
rapport; het Duitse noemt als „durch Auslagerung in die russische zone
vermiitlich endgültig verloren" alle oorkonden (rond 8000 stuks), waar
mee het oorkondenarchief der Hanse, alle grondboeken (12841900 en
schuldboeken (1311f 9e eeuw), senaatsakten vóór 1880, en daarmee het
aktenarchief der Hanse, oude handelsboeken, archief der Kaufmannschaft
en andere organisaties, een deel van het archief van het schippersgilde,
archieven van kerken, kloosters en broederschappen, tenslotte de kaart
verzameling. Naar kwantiteit bedraagt dan het verlies ongeveer 48
naar kwaliteit echter ongeveer 95 van de inhoud1)- Voorzover het
archief van Wesel de oorlog heeft overleefd, is het in beheer bij de
Archivberatungsstelle te Düsseldorf; opgave der verliezen het Britse
rapport noemt die ernstig kan volgens het Duitse nog niet worden
gedaan. Van dat van Kassei „ist bis auf wenige, zur Zeit seines Unter-
ganges gerade ausgeliehene Stücke, nichts mehr varhanden dat van
Heilbronn leed ook zware verliezen, en slechts de oudste oorkonden,
raadsprotokollen en belastingboeken bleven door evacuatie behouden. Het
archief der stad Fra-nkfurt ging voor een derde te loor, te wijten aan de
omstandigheid, dat na de -eerste zware bomaanvallen door transportmoei
lijkheden de evacuatie niet voldoende voortgang vond. Doch vooral ook
kwalitatief zijn de verliezen zwaar: keizerlijke commissies 14e19e -eeuw,
verkiezings- en kroningsakten 14e18e eeuw, reken- en bedeboeken
14e19e eeuw, pr-otiokollen van het schepenrecht, senaatsarchief 1815
1866. Het zwaarst getroffen is het archief van Stuttgart, waarvan twee
derde verloren ging in een evacuatie-depót bij Heilbronn.
Omtrent de kerkelijke archieven vermelden de rapporten dat het dom-
archief van Keulen, geëvacueerd naar Honnef, ongedeerd is gebleven;
oo'k die van Aken en Münster zijn behouden, evenals -het historisch
x) Overigens schiep dit een nieuw probleem: door deze berging is „in zahlreichen
TnfówT8 der Urkundenkasten und Aktenfaszikel eingetreten die
c„. ,9 f ^a9"es»nnchIoridgehaltes der Salzes eine dauernde Durchfeuchtuno d-r
der Schrift be^kte." Ter bestrijdingwd eerst methv
doch de moeilijke verkrijging en praktij bezwarenbelette,
vredig^ SuTatenTaf magnesiumch!orid in waterbaden opgelost, wat be-
p Hopelijk valt het mee, als eenmaal het „ijzeren gordijn" zal zijn opgetrokken. (Red.).
