44
Uitzetting om politieke redenen kan belangwekkender zijn dan dezelfde
maatregel op grond van armlastigheid; in misdrijf-dossiers, vooral waar
zware straf wordt geëist, is groter kans op materiaal van enige verdere
strekking dan in paperassen betreffende overtredingen; nieuwe aanleg
van openbare werken verdient eerder in volledige documentatie te wor
den vastgehouden dan vernieuwings- en onderhoudswerkzaamheden.
Ieder erkent dat tussen de bestandeden der laatstbedoelde categorieën
wel eens iets zijn zal waarnaar de historicus (dan: tevergeefs) zal vragen.
Dat een groot man op school heeft uitgeblonken, voor zijn rij vaardig*-
heidsexamen is gezakt, moeilijkheden heeft gehad met de politie of met
de belastingen e.d.m. is voor zijn biograaf stuk voor stuk interessant.
Maar ter wille daarvan kan men nóch alle schooladministraties etc. bewa
ren, nóch ook de met de sortering belaste ambtenaren dwingen de inte
ressante gevallen eruit te houden. Waar de trefkans op stukken van
historisch gewicht zo klein is dient men haar bewust in rekening te
nemen, het risico te aanvaarden.
De documentatie der 19e en 20e eeuw biedt een fundamenteel verschil
aan met die der vroegere eeuwen, doordat er uit de nieuwe tijd zoveel
meer in druk is vastgelegd. De Handelingen der vertegenwoordigende
lichamen met hare Bijlagen; de publicatiebladen; de jaarlijkse verslagen
omtrent het Onderwijs, de Armenzorg, de Koloniën, de Openbare Wer
ken, de bestuursverslagen van provinciën en gemeenten (te kwader uur
om nietige bezuinigingsredenen afgeschaft); de statistieken, zowel de
samenvattende als de analyserende al deze publicaties ontnemen ieder
belang aan grote archiefseriën, of brengen het belang ervan tot veel
geringer afmetingen terug. De geschiedschrijver Blok heeft gezegd dat
de Handelingen der Staten-Generaal door hun uitgebreidheid de onder
zoeker wel eens tot wanhoop brengen. Men zou verder kunnen gaan en
ae stelling poneren dat menig geschiedschrijver bij het aanschouwen dezer
reeksen bij voorbaat door foliantemvrees is bevangen. Of ihoe zou het
andeis zijn te verklaren dat zulk een tal van aanvragen van archief
stukken op de 2e afdeling van het Algemeen Rijksarchief met een sim
pele verwijzing[naar een algemeen toegankelijke publicatie beantwoord
kan worden? En dit geldt dan nog het officiële drukwerk. Voor de
se ildering van details van het huiselijk en maatschappelijk leven onzer
voorouders" heeft men voor de nieuwe tijd de dagbladen, de roman
literatuur, de verdere private publicaties; archiefonderzoek, zoals voor
vroegere eeuwen, is dan overbodig en nutteloos.
De voorname gebeurtenissen, de ingrijpende handelingen van publieke
lichamen dienen in de documentatie bewaard te blijven; de vastlegging
der reohtsfeiten van individu (Burgerlijke Stand), onroerend goed
(kadaster), rechtshandelingen (notariële archieven), rechtspersonen
(Ministerie van Justitie) en dgl. zijn van permanent belang; omtrent
de beleidsvaststellingen van hoge en lagere overheden dient meer behou
den te blijven dan hetgeen door de tijdgenoten voor publicatie geschikt
werd geacht; dit zijn punten waarover ieder het eens is. Het meest cen-
45
trale Regeringsarchief het Kabinet der Koningin dient volledig
bewaard te blijven; hoe verder men zich van dit centrum verwijdert,
des te eerder is vernietigbaarheid aanwezig te achten. En aan de andere
kant is er ook geen verschil van mening over de vernietigbaarheid van
vrijwel al hetgeen de comptabiliteit raakt (na de wettelijke verjarings
termijn van 5 jaar), van nagenoeg alle regelmatige rechters- en uitvoe
ringsverrichtingen in (dagelijkse gevallen, van de personeelsadministratie
(behoudens een centrale registratie) en van zoveel meer van gelijke
orde. De moeilijkheid is gelegen in het treffen van de juiste grenslijn,
en van een formulering die voor de met de uitvoering belaste ambtenaren
aanvaardbaar is.
In dit laatste opzicht kan de toekomst wel wat goeds brengen. Het
dossiersysteem is door zijn opzet beter geschikt voor uitlichting van
vernietigbare bestanddelen dan het serie-stelsel. Als men tenminste dade
lijk met de kenmerking van vernietigbare bestanddelen rekening houdt,
deze aflegt in speciale mappen (waar mogelijk), b.v. met gebruikmaking
van aparte kleuren. De periodieke uitwieding is dan tot een kleinigheid
gereduceerd; de schrikwekkende taak waarvoor èn het Algemeen Rijks
archief èn verscheidene departementen zich nu zien gesteld kan dan tot
onbetekenende afmetingen worden teruggebracht. Ook niet meer, bij
voorbeeld, voorschrijven dat alle bijlagen van gemeenterekeningen vóór
vernietiging moeten worden doorgebladerd om te zien of er contracten
tussen zitten, maar in de Begrotings-, Rekening- en Boekhoudingsvoor
schriften bepalen dat van zulke stukken van blijvend belang geen origi
nelen, doch afsdhriften aan de rekening als bewijsstuk moeten worden
toegevoegd. Als op die wijze de ardhivisten meer en meer tonen de
positie der ambtenaren van de nieuwe dienst te beseffen, hun geen
onbenaderbaar Historisch Belang als lichtelijk verbijsterend ideaal voor
ogen houden, en ervan afzien een vernietigingsregeling, die eenvoudig
kan zijn, onbruikbaar te maken door tussenvoeging van wanneer s,
indien's, tenzij's en behalve's om het andere woord, dan kunnen zij van
de wederzijde eveneens begrip verwaahten en kan de nauwere samen
werking tussen de „oude" en de „nieuwe" archiefdiensten ook op dit
gebied tot blijvende verbetering van resultaten leiden.
S. J. FOCKEMA ANDREAE.
