48
^T lS Landsarchief - het best bewaarde Compagnie-gebouw
tnLttel eeuw organiseerden wij, met hulp vaak van anderen, ten
toonstellingen, die druk bezocht werden. Tegen alle rede in hoopten wij,
e oorlog ons zou sparen. Desalniettemin namen de noodzakelijke
militaire voorbereidingen steeds meer tijd in beslag; alle daarvoor in aan
merking komende leden van het personeel werden gemilitairiseerd en de
noodige luchtbeschermingsmaatregelen genomen. De plannen tot publi
catie van archivalia werden daardoor vertraagd en moesten tenslotte
geheel worden opgegeven. Ook het denkbeeld om een korte beredeneerde
gids van den inhoud van het Landsarchief samen te stellen en te publi-
ceeren, kon niet meer ten uitvoer gebracht worden.
Toen eenmaal de oorlog met Japan losgebarsten was, zijn twee maac-
egelen genomen, die een verder strekkende beteekenis zouden hebben
In de eerste plaats is besloten de op het Landsarchief bewaarde archi
valia met naar wat men toen nog meende te zijn beter beschermde
scharn tfrS RVer te ueTn (z0°als wel 9ebeur'd is met den goud
van het Bataviaasch Genootschap en met 's Lands schilderijen-
verzameling), terwijl in de tweede plaats de Landsarchivaris gedemilita
riseerd werd met opdracht, bij een bezetting van Batavia door den
vijand op zijn post te blijven. Beide maatregelen hebben ertoe bijgedra-
ÏSLn ST' dat,ar,chiv/lia verloren gingen toen Batavia begin
Maart 1942 in Japansche handen viel. Uiteindelijk is slechts één testa
men tenregmter uit 1735 met enkele uitgeleende en niet terugbezorgde
oeken verloren gegaan; de verbinding echter met de toch zoo vlak bij
Enkel V*jrzam n9 ln de benedenstad was al spoedig geheel verbroken.
Enkele dagen na de bezetting van Batavia deden duistere elementen
een poging om, onder het mom van Japansche autoriteit, archiefstukken
te ontvreemden en het gebouw in bezit te krijgen. Op mijn protest ver
scheen toen een Japansche kolonel met gevolg, die toen hem duidelijk
gemaakt was dat de leiding nog aanwezig was de opdracht gaf dat
Landsarchief normaal geopend moest blijven. Deze kolonel, die eente
historisch interesse bleek te hebben, liet zich toen met zijn adjudanten
op het grasveld in den achtertuin neer, en wenschte documenten te zien
met de handteekeningen van Coen, Daendels en andere grootheden u,t
Coen én ml?'! fn' had «een handteekenmg van
Coen en met de fraaie onderteekening van Raffles toonde deze qele
oorbgsheer zich toen tevreden. Erg aangenaam was de situatie overigïnS
niet. Al spoedig kwam inmenging van allerlei elkander tegenwerkende
aehfke D 2°°ï t Japansche propagandabureau, de politie en der
gelijke Dwarskijkers —een instelling, aan onze voorouders welbekend
- werden aangesteld Het kostte groote moeite, na eenige maanden
veigeefsch wachten, althans voor het Inheemsche personeel salaris los
te krijgen. Gelukkig bleek al spoedig, dat wij toch nog in de alom heer-
irnfT wanorde een nuttige werkzaamheid ten bate van de zwaar ge-
gemeenschap konden verrichten. Een criterium voor de behande-
sisc\VbLTte z din9e2f nen.bleek namdijk de hoeveeIheid Indone-
ch bloed te zijn, die in hun aderen vloeide. Hoe meer Indonesische
49
voorouders zij konden aantoonen, hoe beter in den regel de behandeling
der Japanners. Het behoeft geen betoog, dat deze aangelegenheid vooral
voor de instandhouding van de belangrijke Indo-Europeesche gemeen
schap van groot belang was. Immers, alles wat als volbloed Nederlander
werd aangemerkt, werd opgevat, onderging althans een behandeling
grootendeels analoog aan die der Joden in Nederland. Om nu de zoo
noodige Indonesische voorouders te kunnen opsporen, was de 400.000
eenheden tellende gegealogische fiches-verzameling van het Landsarchief
onontbeerlijk. Het bezoek aan het archief is ook nooit zoo groot geweest
als in die dagen. Weken van 900 bezoekers waren geen zeldzaamheid
meer; het personeel dat ik hier gaarne een woord van hulde voor hun
plichtsbetrachting wil geven -werkte van 's ochtends vroeg tot de
duisternis viel om alle aanvragen te kunnen afhandelen. Het kwam al
spoedig neer op het samenstellen aan den loopenden band van
assal-oesoels, afstammkigslijsten, die merkwaardig genoeg volkomen
aanvaardbaar bleken voor de betrokken Japansche instanties. Het is ons
altijd mogen gelukken tegenover de Japanners wat wij noemden de
wetenschappelijke basis van deze afstammingslijsten te handhaven, en
toch aan de aanvragers de „benefit of doubt" van de vaak schamele of
vage gegevens te schenken. Zoo heel moeilijk was dit trouwens niet,
want de Japanner, belast met het dagelij'ksch toezicht op dit Landsarchief,
en ook op het Museum van het Bataviaasch Genootschap, had vóór de
invasie het eerzame ambacht van fotograaf uitgeoefend.
Japansche belangstelling was er overigens meer dan ons lief was,
vooral voor de vrij groote collectie Decima-stukken. Het verbaast mij
nog altijd dat die collectie niet naar Japan is versleept.
Een jaar na de capitulatie werd het overgebleven Europeesche per
soneel van het Landsarchief geïnterneerd, twee ervan hebben in het inter-
neeringskamp den dood gevonden.
Het vertrouwen, dat ik in het achtergebleven Indonesisch personeel heb
gesteld, is niet beschaamd geworden. Na de bevrijding was het nog op
zijn post en waren de verzamelingen ongeschonden. Er viel zelfs nog een
aanwinst te constateeren. In het gebouw van de Algemeene Secretarie
te Buitenzorg was n.l. de Kempetai, de Japansche Gestapo, onderge
bracht; het daar bewaarde belangrijke regeeringsarchief was zonder
verder toezicht in enkele localen opgestapeld. Den hierboven genoemden
Japanschen fotograaf heb ik kunnen bewegen om vrachtauto's beschikbaar
te stellen voor de overbrenging van deze archieven naar het Lands
archief; na mijn interneering is dit werk voortgezet door het Inheemsche
personeel en dusdoende is een belangrijk deel van het centrale regee
ringsarchief in veiligheid gebracht.
Hoe is het nu met het Landsarchief gesteld? Het archief staat thans
onder beheer van een republikeinsche instantie van wetenschappelijk
kaliber, gevestigd in het Museum van het Bataviaasch Genootschap. Dit
betreft alleen het toezicht; aan het archief zelf zijn geen wetenschappe
lijke krachten verbonden. Daar is het Indonesisch personeel van vroeger
nog met de verzorging belast. Zooals ik al vermelde, zijn er praktisch
