97
Bijdrage tot de dateering van de oudere Nederlandsche
stadsplattegronden.
II. Stadsuitbreidingen en vestingwerken. Pieter Bast en Balthasar
Florisz. van Berckenrode. Blaeu's stedenboek met zijn voorgangers,
en navolgers
Het tijdvak, dat besloten ligt tusschen de Unie van Utrecht en
den vrede van Munster zag groote topografische veranderingen in
de meeste Noord-Nederlandsche steden. Sinds 1579 werd het hoofd
gewest Holland niet meer rechtstreeks door den vijand bedreigd. De
handel kon zich over de geheele wereld uitbreiden, scheepvaart en
nijverheid kwamen tot ontplooiing, meren werden ingepolderd, zoodat
ook landbouw en veeteelt zich konden ontwikkelen. De Vereenigde
Nederlanden waren een stedenrepubliek bij uitnemendheid en de
steden beleefden een bloeitijd als nooit te voren. De bevolking nam
toe, zoodat nieuwe woonwijken moesten worden gebouwd, havens
werden gegraven en in overeenstemming met de nieuwe vesting
bouwkunst werden de steden door een ring bolwerken omgeven, die
de middeleeuwsche muren moesten vervangen.
Vooral indrukwekkend waren de uitbreidingen van Amsterdam,
dat in deze jaren tot de eerste handelsstad van de wereld werd.
In het midden van de zestiende eeuw was Amsterdam nog niet veel
grooter dan de andere „groote" steden van Holland, Dordrecht,
Haarlem, Delft, Leiden en Gouda. De stad binnen de nauwe omsluiting
van Singel, Kloveniersburgwal, Geldersche Kade en het 1] kennen
wij door de vogelvluchtafbeeldingen van Cornelis Anthonisz. en de
kaart van Jacob van Deventer toont ons, dat de bebouwde opper
vlakte ongeveer even groot was als van de genoemde steden. Maar
na de reductie van 1578 tot in het midden van de „gouden eeuw
volgen de stadsuitbreidingen elkaar op. Men spreekt gewoonlijk van
vier vergrootingen, die van 1585, 1593, 1612 en 1663. Hierbij moet
ifXiV-
PLATTEGROND VAN DORDRECHT DOOR JACOB VAN DEVENTER 1545.
Verkleinde reproductie van de in 1674 vervaardigde copie, aanwezig in het Gemeente
archief van Dordrecht, van de in 1545 door |ACOB VAN DEVENTER geteekende kaart.
Afgezien van CORNELIS ANTHONISZ'. vogelvluchtafbeeldingen van Amsterdam de oudste
plattegrond, voor zoover bekend, van een Noord-Nederlandsche stad. Zie hierboven
blz. 33.
a. Stadsuitbreidingen en vestingwerken.
Het eerste deel van deze bijdrage verscheen op blz. 29-68 van deze jaargang.
2) In den aanhef van het eerste stuk van deze verhandeling (blz. 29) schreef
ik, dat het schilderij van CORNELIS ANTHONISZ. van Amsterdam zonder twijfel uit 1536
dateerde. Mr. OLDEWELT bericht mij, dat bij het restaureeren van het schilderij ge
bleken is, dat als jaartal 1538 moest worden gelezen, hetgeen in overeenstemming
was met topografische gegevens, zooals door MR. OLDEWELT is uiteengezet in een
artikel over de oudste plattegrond van Amsterdam in het Ochtendblad van 5 April
1936 in het Algemeen Handelsblad.
