114
daad w de oriëntatie van de plattegronden allen gelijk met die in
u stedenatlas en de verwantschap onmiskenbaar. Wij stellen
°nS 7" VHn^de V\°eaere P,atte9ronden gebruik maakte.
1Wlt Y,r T "ar^erwi'k Pontanus' Historia Gelriae ad annum
van de Geld bevinde" kaa^
van de Geldersche kwartieren en van de steden Nijmegen, Zutphen
Arnhem en Harderwijk elk een fraai gegraveerde plattegrond waar-'
oven een prospect, alles het werk van I. van Geelckerken. 2) Op
eze prospecten z.jn Nijmegen, Zutphen en Arnhem gezien van de
overzijde van de rivier en Harderwijk vanuit de Zuiderzee. De onder
staande plattegronden hebben ook hier weer dezelfde oriëntatie
gekregen, zoodat de kerken, poorten en andere gebouwen gemak
kelijk op de plattegronden in opstand konden worden geteekend.
n I RThan' Zi,r 7 ge,naderd tot het meost indrukwekkende stedenboek
n.l. Blaeu s stedenatlas van de „Vereenigde" (Noordelijke) en „Konink-
den lezer zet Bi het —oord: „Joan bTahu aan
den lezer zet Blaeu z„n plannen uiteen. „Mijn voornemen is, gunstige
Lezer, een Toonneel te bouwen, om op hetselve de Afbeeldingen en
eschr.jv.ngen van de Steden des Aertrijcks te vertoonen. Ghij suit
geloof ,ck, met mi, oordeelen, dat het een wichtigh werck is van
eeTm arbeit' oneindel^ke kosten, en by het leven van
een mensch naeulijcks te bereicken. |ck benin rl*n
verscheide insichten, eers, m.t NedeHM«V tS dt'.1^
Voeahh W* dT7 7 V°lgenS de We"en der Natuur' meest bemin
oegh hier b.j, dat Neerlant in dese eeuw het eenigh Toonneel is van
de dapperste verrichtingen des geheelen Aertbodems, waer op de
grootste Oppervorsten hunne hartstochten aen de werelt vertoonen
soo da, „verlang de „effelijcks.e vera,„„den hunL „Tgl hé™aer
gekeert hebbenNadien ook de Vrede, die nren geloofde d«
Levöêir ba"m9Sch<1P hi« bo was, soo geluckigh wed"
gevoert, en op vaste zuilen gestelt is- Hoe eel i t,
Luntius, Pontanus) fs97E- 1638VEGelree Bnd^'"9 der h'st°,riga Gelrica (Merula,
115
vervat de Steden van de Nederlanden onder des Konings gebiet
't ander die van de Vereenighde Nederlanden onder de regering der
StatenOntfang dan gunstige Leser, dit Werck en gebruick
het, terwijl ick ondertusschen Italien, oock in twee stucken, gereet
make;Blaeu deelt dan mede, dat hij nog de steden van
Spanje, Oost- en West Indië, Frankrijk, Engeland en Schotland, Zweden,
Denemarken en Noorwegen, Polen, Moscovië en Griekenland in verdere
deelen wil beschrijven. Alleen Duitschland wil hij aan Merian, van
wiens Topographia Germaniae de eerste deelen sinds 1642 waren
verschenen, overlaten.
Van deze grootsche plannen is slechts een deel voltooid. Behalve
de beide deelen van de Nederlanden zagen nog twee deelen met
platen (meer afbeeldingen dan plattegronden) van Italië het licht. J)
Jammer genoeg is het daarbij gebleven. Wél heeft Blaeu zijn wereld
atlas in steeds uitgebreider uitgaven de wereld in gezonden. Deze
onovertroffen wereldatlas bestond tenslotte uit negen deelen. Vaak
werd aan deze negen-deelige wereldatlas het twee-deelige steden-
boek van de Nederlanden toegevoegd, zoodat de „Groote Blaeu" in
zijn meest complete vorm elf deelen telt.
Is er een trotscher boekwerk dan deze atlas ooit in ons land
(of daarbuiten?) gemaakt? Als men de statige rij perkamenten banden
van het groot-folioformaat naast elkaar in een kast ziet staan en
een zwaar deel ter hand neemt om het boek open te slaan, dan
komt men wel onder de indruk. De inhoud is even stijlvol. Wie bewon
dert niet de duidelijke, mooi-gevormde drukletters, de sierlijke vignetten,
het zware geschepte Oud-Hollandsche papier? En de kaarten, platte
gronden en platen zijn al evenzeer een lust voor het oog.
Bepalen wij thans onze aandacht tot de Nederlandsche steden-
boeken. Wij zien niet slechts plattegronden van de steden, waar de
gebouwen in opstand zijn geteekend. Ook vooral in het laatste
stuk, waar de Generaliteitslanden behandeld worden komen er een
groot aantal vestingplattegronden en afbeeldingen van belegeringen
voor. En dan wordt het geheel verlevendigd door enkele zeer fraaie
platen, waarvan ik slechts noem de afbeeldingen van het Binnen- en
het Buitenhof en van de beroemde zeilwagen van Simon Stevin op
het strand.
Na een blad met de wapens van de Generaliteit en van de
e. Blaeu's stedenatlas van de Vereenigde Nederlanden.
wij, dat dese tijdt beleven Jck o'ffe M !l 9f k'9h Sl,n
rleolee -x i otter u nu Nederlant in twee
VerC'ert met de namen van Koninglijck, en Vereenighd; 'teen
blz. 313 380. re- Bijdragen en mededeelingen 12 (1909),
700 jaar stad (Arnhem 1933)Paan het slotnhem Verkleind 9ereProduceerd in Arnhem
De titels vindt men in P. A. TlELE. Nederlandsche bibliographie van land
en volkenkunde (Amsterdam 1884), no. 137 e. v. TlELE geeft ook een beschriiving van
de andere atlassen van BLAEU. Zie ook WIEDERS Monumenta Cartographica, vol. lil, p. 77.