156
157
Over het algemeen kan men zeggen dat de archieven tiidens den Duitschen
veldtocht in Frankrijk niet veel hebben geleden en dat ook de voorzorgen voldoende
zijn geweest. Die voorzorgen waren niet altijd even gelukkig en het nieuwe verblijf
van tal van archieven leverde ook nieuwe gevaren op, juist op grond van de weinige
geschiktheid der verblijven voor het bewaren van documenten die niet aan vochtigheid
bijvoorbeeld mochten worden blootgesteld en die te lijden hadden van de overhaast
waarmee de overbrenging heeft plaats gehad.
Toen de Duitsche bezetting voltooid werd, hebben de Duitsche autoriteiten er
een eer in gesteld, voor de zorgen, die de archieven behoeven, op te komen. Een
bijzonder omvangrijk werk werd daarmee ondernomen. Werk van opsporing en ver
zorging, van terugvoering naar de plaatsen waar die archieven dienen te berusten.
Niet minder dan 46 departementale en 130 gemeentelijke archieven vereischten zorg.
Ook vele andere archieven. En welk een massa kostbare documenten daarvoor onder
zocht en verplaatst moesten worden, daarvan krijgt men een denkbeeld als men weet
dat alleen de Nationale Archieven te Parijs, 600 000 kg documenten naar een veilige
zone hadden moeten transporteeren. In het geheel zijn duizenden tonnen archief
stukken verplaatst.
Geleid door specialisten van het archiefwezen hebben de Duitsche diensten,
door de militaire bezetting onmiddellijk ingesteld, van October af aan het herstel der
archieven gewerkt. Thans zijn de meeste archieven op hun plaats terug en kan de
studie er weer rustig worden hervat. Van de departementale archieven zijn er slechts
twee verloren gegaan. Zoo heeft het archief van het Orleans zeer geleden en evenzeer
het archief van het departement Ardennen, dat te Mezières groote schade heeft
opgeloopen. Ook het gemeentelijk archief van Evreux heeft van een luchtaanval te
lijden gehad, doch hier is de schade nogal meegevallen.
Geheel anders is het met de archieven van de kustplaatsen. Er zijn door de
Duitsche autoriteiten wel uitgebreide beschermingsmaatregelen getroffen, doch juist
in den jongsten tijd hebben de Britsche luchtaanvallen ernstige vernielingen veroorzaakt
te Cherbourg en te Brest, waardoor zeer waardevolle archieven verloren zijn gegaan.
Dat is des te meer te betreuren, daar die archieven van groot belang waren voor de
geschiedenis van het Fransche zeewezen. Maar de Duitsche beveiiigingspogingen
hebben veel beschermd en admiraal DARLAN, die zich het lot van de archieven der
kustplaatsen en die van het zeewezen bijzonder aantrekt, heeft zich dan ook zeer
dankbaar betoond voor het omvangrijke werk dat door de Duitsche instanties voor
de archiefbescherming werd ondernomen.
In vele gevallen hebben de Duitsche autoriteiten het terugbrengen der archieven
in de zone, die aan de Britsche luchtaanvallen bloot staat, verhinderd. De documenten
zijn elders in veiligheid gebracht. Voor de overige archieven heeft men een methodisch
werk kunnen ondernemen, en daaraan uitsluitend specialisten gezet, die met de Fransche
archiefbewaarders samenwerken. Van Duitsche zijde toont men zich getroffen over
den rijkdom van documenten van zoovele Fransche archieven. De samenwerking is
bijzonder hartelijk. Een Duitsch archivaris, die ons inlichtte, zei„Te Orleans werd
ook nog gered wat mogelijk is. Steden, die vernield werden, kunnen weer opgebouwd
worden, monumenten kunnen hersteld worden. Maar archiefstukken, waarvan geen
dubbel bestaat, zijn voorgoed verloren en het is het gemeenschapsbezit dat door de
verdwijning verarmt, het is de volksziel die wordt getroffen."
Voor de archieven is nu ook verder gezorgd door de veelvuldige beschermings
maatregelen die zijn voorgeschreven en die overeenkomen met de maatregelen ten
gunste der kunstschatten genomen. Zij beletten niet dat op het oogenblik de archief
arbeid regelmatig voortgang heeft. Evenals voor de kunstschatten en monumenten uit
het verleden de schade beperkt is geweest, kan men zeggen dat de archieven er ook
nogal goed zijn afgekomen en dat de geboden Duitsche hulp ook veel heeft weten
te bewaren. Men moet niet vergeten dat sommige archieven wel naar de kasteelen
van midden-Frankrijk werden vervoerd, doch dat vele ook in ledige kerkgebouwen
en andere ruimten, tot in rotsholten toe, werden ondergebracht. Dikwijls dus in een
verblijf dat uit een oogpunt van conservatie alles behalve geschikt was te noemen.
De legerautoriteiten hadden ook de vervoermiddelen en brandstoffen beschikbaar
gesteld om de tienduizenden tonnen archiefstukken naar hun oorspronkelijke verblijf
plaatsen terug te voeren. En voorts is het een veelomvattende arbeid geweest, die
archieven in den beveiligden staat te brengen, dien het luchtgevaar blijft eischen-
Ook het op de plaats terugbrengen en het ordenen vroegen veel arbeid. Het ging er
niet alleen om de stukken voor ondergang te behoeden, maar ook de archieven weer
in een staat te brengen waardoor de arbeid in die archieven hervat kon worden.
Thans erkennen de Franschen dan ook dankbaar dat de Duitsche bezetting zich van
wat zij als haar „Ehre-Aufgabe" beschouwt, buitengewoon verdienstelijk heeft gekweten.
Algemeen Handelsblad. Avondblad, Vrijdag 15 Augustus 1941.
Varia.
D e a r c h i va r i s g e t y p e e r d. In het archief worden de handelingen,
die reeds indertijd geschied zijn, uitgespreid in de ruimte. Het is een in letterlijke
zin overzichtelijk geworden stuk geschiedenis. Het is het geheugen van de werkge
meenschap Evenals het geheugen de gegevens en ervaringen levert, waarvan
het denken gebruik maakt, teneinde tot een weloverwogen handeling te geraken,
evenzo vormt het archief het arsenaal voor toekomstige handelingen en besluiten.
In het archief werkt een naar het verleden gerichte tendentie. Wat vroeger
actueel was, wordt hier gecatalogiseerd. Praeadviezen van voor- en tegenstanders van
een bepaald project liggen nu vreedzaam in hetzelfde dossier. De spanning van het
actuele wordt hier verzacht en omgezet in geordende harmonie
De archivaris overziet dit alles. Hij begeert niet de directe actie, maar de be
schouwelijkheid. Hij wil wetenschappelijk ordenen en heeft hiertoe distantie nodig.
Daarom strookt het niet met zijn doelstelling, zich in te spannen voor en te verdiepen
in een eng bepaalde doelstelling. Het ingrijpen in het actuele trekt alle energie naar
zich toe, aangezien hierbij weerstanden overwonnen moeten worden. Vooral hij vreest
om tijdens het opgaan in het directe initiatief het intellectueel overzicht te verliezen.
Deze houding komt eveneens tot uiting als bedachtzaamheid en een zekere scrupuleusheid.
Het ordenen, benevens het beheersen van het voorbije op heldere en overzichte
lijke wijze, komt in belangrijke mate in de plaats van het directe initiatief.
Het styleren van het verleden bevredigt hem meer dan het direct willen omvormen
van het heden. Indirect doet de archivaris dit wel, aangezien hij door zijn kennis een
leidsman is. In verband hiermede wordt geen directe persoonlijke macht nagestreefd.
Hij heeft dan ook niets van den verkoper, die met suggestie en listige argumenteringen
terrein tracht te winnen. Wel wordt een indirect overwicht en autoriteit nagestreefd,
voortvloeiende uit kennis en vakmanschap.
Het geven van bevelen ligt hem eigenlijk niet. Zijn heerszucht gaat veel meer
in intellectuele richting (hij moet steeds trachten zijn archief meester te blijven) dan
in persoonlijke richting. Een zekere voornaamheid, niet te verwarren met trots, gaat
hiermee gepaard.
Ondanks het feit, dat speciaal de archivaris van het bedrijf meermalen initiatief
neemt, blijft ook deze functionaris in wezen gericht op het verleden. Tegenover de
hem direct omringende werkelijkheid fungeert hij meer als toeschouwer dan als mede
speler. Zijn eigenlijk terrein is het verleden, waarin alle persoonlijke spanningen weg-
