56
woorden wel aan het doel), kunnen deze voorzorgsmaatregelen achter
wege blijven.
Ter bestrijding van het brandgevaar dienen in het archiefgebouw
op meerdere plaatsen bakken met zand en schoppen te worden
geplaatst; ook plaatse men hier en daar emmers met water en
brandbluschapparaten. Men zij er aan indachtig, dat het materiaal
der brandbommen van zoodanige samenstelling is, dat men met water
weinig bereikt wat het blusschen aangaat en dat zand meer afdoende
helpt. Dat nochtans hier en daar emmers met water moeten gereed
staan, houdt verband met de mogelijkheid, dat vijandelijke vliegers
het waterleidingstation onklaar kunnen maken, zoodat de mogelijkheid
van watergebrek zich kan voordoen. Verder moeten brandwachten
worden aangewezen, te requireeren uit personeel, dat niet bij mobi
lisatie of vóór-mobilisatie onder de wapenen moet komen.
Naast de brandbommen zijn ook brisant- en (of) gasbommen te
verwachten. Men overschatte een gasaanval niet. In de eerste plaats is
gas voornamelijk schadelijk voor levende doelen; over de inwerking
van gas op archiefstukken hoop ik hierna nog terug te komen. Vooral
houde men in het oog, dat een gasaanval alleen succes kan hebben
bij atmosferisch gunstige weersgesteldheid. Slechts droge, nevelvrije
dagen zooals wij die in voorjaar en den nazomer kennen, zijn voor
het welslagen van een gasaanval gunstig. Wel dient er rekening
mede te worden gehouden, dat veelal een aanval met brandbommen
gepaard zal gaan met een aanval met gasbommen, teneinde de be
strijding van het vuur der eerstgenoemde bommen te bemoeielijken.
Tot nu toe sprak ik uitsluitend over aanvallen uit vliegtuigen.
Echter dient men ook bedacht te zijn op beschieting door artillerie.
De hierdoor mogelijke vernietiging geldt uit den aard der zaak voor
namelijk voor archieven, die in de vuurlinie zijn gelegen of die in
de nabijheid der kust blootgesteld zijn aan het zware scheepsgeschut.
Dergelijke beschietingen zullen m.i. uitsluitend voorkomen in een
geregelden oorlog, niet bij een plotselingen overval, zoodat er naar
alle waarschijnlijkheid nog tijd zal zijn geweest, om de archiefstukken
naar een veilige plaats in het achterland over te brengen.
Dit laatste nu, en ik kom thans aan de tweede phase in de
beveiliging der archieven zal zonder twijfel mogelijk zijn voor de
meer achterwaarts in het land gelegen archieven. Het is zaak, om
zoodra een oorlog is uitgebroken, waarin Nederland betrokken is,
en zelfs ook, wanneer een oorlog tusschen nabuurstaten uitbreekt,
de archieven, die in gevaarlijke zones zijn ondergebracht, zoo spoedig
mogelijk naar veiliger plaatsen over te brengen.
57
Bezit een archiefgebouw bomvrije kelders, die in staat zijn
eventueel het gewicht van het ineenstortend bovengebouw te dragen,
zoo verdient de berging der stukken in die kelderruimten, aangenomen,
dat zij niet vochtig zijn, ernstige overweging. Tenzij men er alsnog
de voorkeur aan geeft, de stukken uit de gevaarlijke zones naar
veiliger plaatsen over te brengen. Men onderschatte echter niet de
bezwaren aan de overbrenging, zoowel naar de ondergelegen kelders
als naar elders, verbonden. Met de verplaatsing van een archief van
eenigen omvang zijn al gauw meerdere etmalen gemoeid. Zij toch
zal in den regel des nachts moeten geschieden in een mogelijk ver
duisterde omgeving en met personeel, dat niet gewend is, dagelijks
met archiefstukken om te gaan. Ik ben niet in staat slechts bij be
nadering uit te maken, hoeveel tijd bijv. de verplaatsing van het circa
24 Kilometer strekkende meter omvattende Algemeene Rijksarchief
zou vorderen, maar ik schat dat daarmede, aangenomen, dat vol
doende personeel beschikbaar is, eenige weken zullen zijn gemoeid.
De Deventer archivaris, collega Van 't Hoff, heeft m. i. de juiste
wijze aangegeven, hoe te handelen bij het vervoer van archiefstukken
naar elders. Hij deelde o. a. mede, dat hem door het hoofd van den
Luchtbeschermingsdienst daar ter stede toezegging was gedaan, dat
hij de beschikking zou krijgen over een tweetal vrachtauto's voor
het vervoer der stukken. Het lijkt mij wenschelijk om, tegen den tijd,
dat die auto's noodig zullen zijn, ze te voorzien van duidelijke op
schriften, waaruit blijkt, dat ze bestemd zijn voor bedoeld vervoer,
opdat een andere autoriteit ze niet meepakt. Op één punt ben ik
echter nog niet geheel gerust, n.h, indien Deventer (en dit geldt
natuurlijk ook voor andere steden) in staat van beleg zal worden
verklaard. Gezien de nabijheid der Oostelijke grens is het intreden
van dezen toestand geenszins denkbeeldig en ik ben bang, dat dan
alle vroeger genomen maatregelen weer op losse schroeven komen
te staan, en de auto's tenslotte toch weer door de militairen zullen
worden gerequireerd. Bij afkondiging van den staat van beleg toch
komt het gezag aan de militaire autoriteit en het is mij niet bekend, of
de luchtbeschermingsdienst dan naast of onder dit gezag komt te staan.
Afgescheiden van deze bijkomstige omstandigheid zal het steeds
moeilijk blijken om voldoende materiaal voor het vervoeren der stukken
Gedurende een nacht van einde September l.l. zijn de zolders van het gebouw
van den Generalen Staf enz. ontruimd. De verplaatsing van deze naar schatting 700
meters archief kon geschieden, omdat voldoende militairen ter beschikking waren. De
stukken zijn voorloopig geborgen op een zolder van een expediteur, maar de wanorde
is zoo groot, dat naar het oordeel der met het beheer belaste ambtenaren, het eenige
weken zal nemen, om de orde te herstellen, afgezien nog van de kosten, welke door
het aanwerven van hulppersoneel daarvoor benoodigd zulllen zi|n.
