188
getrokken door een merkwaardige verzameling drukproeven van
Koster. In Amsterdam toonde de boekhandelaar Groebe hem de
bibliotheek van het Instituut in het Trippenhuis1); ook bezocht hij
de stedelijke bibliotheek en het archief van de stad, in den muur
„der alten Kirche" bewaard, hetwelk intusschen geen keizeroorkonden
vóór Maximiliaans tijd bevatte. Te laat, om er nog heen te gaan,
vernam Bethmann, dat in de kerk te Weesp handschriften zouden
worden bewaard. 2).
Uitgebreide mededeelingen doet Bethmann over zijn bezoek aan
Utrecht, waar hij van 21 September tot 5 October vertoefde en
waar Dr. Dodt van Flensburg hem toestond verschillende handschriften
ter bestudeering naar het hotel mede te nemen, aangezien de biblio
theek nog gesloten was wegens de vacantie. Niet erg te spreken
is hij over het bibliotheekgebouw, de voormalige danszaal in het
paleis van Koning Lodewiik Napoleon, een wel fraaie, maar zeer
vochtige localiteit op den beganen grond, waar nimmer de zon
scheen en waar de boeken dan ook met schimmel bedekt waren.
Om aan dit euvel tegemoet te komen, had men verwarmingsbuizen
door de wanden en den vloer aangebracht, maar de remedie bleek
erger dan de kwaal, want nu ontstond er vochtige warmte en leverde
de installatie brandgevaar op. Als die toestand niet veranderde,
zouden, naar het oordeel van Bethmann, sommige deelen hij noemde
o.a. een oud psaltarium over 50 jaren niet meer te lezen zijn.
Tot het stedelijk archief kreeg Bethmann toegang door bemidde
ling van den stadssecretaris Boers, die naast zijn vele andere ambts
bezigheden kans had gezien, de ordening van het archief korten
tijd van te voren te voltooienIn het provinciaal archief ontving hem
de jeugdige archivaris Vermeulen; deze toonde hem de archieven
der vijf kapittelen, welke onder toezicht van het Amortisatie-syndicaat
stonden en nagenoeg ontoegankelijk waren. Een schat van oorkonden
lag in kasten, op tafels en op den grond in de grootste wanorde
doorelkaar.
Het is te begrijpen, dat Bethmann het betreurde, dezen rijkdom
aan oorkonden niet te mogen benutten voor zijn doel. Zoodra hij
weder terug was van zijn tournee door Nederland, heeft hij dan ook
189
moeite gedaan, om opheffing van de belemmerende bepalingen te
verkrijgenwaarschijnlijk werd hij hierbij gesteund door Groen van
Prinsterer. Einde 1839 diende hij een verzoek in bij de Permanente
Commissie van het Amortisatie-syndicaat, welke hierop in voor
Bethmann gunstigen zin beschikte. Daartoe uitgenoodigd door den
Minister van Binnenlandsche Zaken bracht de Archivarius van het
Rijk, Jhr. Mr. J, C. de Jonge, over deze aangelegenheid eveneens een,
gunstig, advies uit. De Jonge merkte daarbij op, dat hij tijdens zijn
verblijf in Utrecht ten jare 1823 op last van den Minister van Openbaar
Onderwijs, Nationale Nijverheid en Koloniën een onderzoek in ge
noemde kapittel-archieven had gedaan, waarvan hij op 31 October
van dat jaar een uitvoerig rapport had ingediend. Hij herinnerde zich,
in die archieven wel degelijk origineele oorkonden te hebben aan
getroffen, zulks in tegenstelling met de bewering van de Permanente
Commissie van het Amortisatie-syndicaat, dat er slechts keizer
oorkonden in afschrift in zouden berusten.2).
Tenslotte volgde, na advies van den Minister van Binnenlandsche
Zaken3), op 5 Mei 1840 de beschikking des Konings, waarbij Bethmann
den toegang tot de archieven werd toegestaan4).
Deze was intusschen reeds lang uit ons land vertrokken en hij
moet derhalve aan Vermeulen om hulp hebben verzocht, teneinde de
gewenschte afschriften te verkrijgen. Veel haast schijnt de laatste
hiermede niet gemaakt te hebben, want uit zijn verslag aan Gede
puteerde Staten van Utrecht van Januari 1841 blijkt de zaak nog
steeds in wording5). In dat verslag toch verzoekt hij toestemming
„tot het geven van Kopijen der originelen of oude afschriften van
de in dit archief aanwezige Duitsch-Keizerlijke of Koninklijke Charters,
aan den Hanoverschen Archivarius Pertz, ten einde alzoo de uitgave
te bevorderen van een werk, allerbelangrijkst voor elk land, hetwelk
onder het Duitsche Rijk behoort of met hetzelve in betrekking
gestaan heeft. Een vereeniging van geleerden namelijk arbeidt onder
de leiding van den Heer Pertz aan de herstelling der Duitsche Rijks
registers, en heeft in vele landen, met toestemming der respective
regeringen, nasporingen laten doen. Men sloeg dus al spoedig het
Met het Instituut is bedoeld het Koninklijk Nederlandsch Instituut van Weten
schappen, Letterkunde en Schoone Kunsten, de voorganger der tegenwoordige Koninklijke
Academie van Wetenschappen.
2) De redacteur van het Archievenblad, Dr. LASONDER, was zoo vriendelijk,
mij te wijzen op een verslag over deze verzameling boeken en handschriften, voor
komende in bijlage 53 van het Nieuw Kerkelijk Handhoek van 1878, waarnaar ik den
belangstellende verwijs. In 1846 is de geheele verzameling aan de Koninklijke Bibliotheek
ten geschenke gegeven.
1) Algemeen Rijksarchief, Archief Perman. Comm. van het Amortisatie-syndicaat,
„Agenda", 2 April 1840, no. 14 c.
2) Algemeen Rijksarchief, Archief Min. van Binnenl. Zaken, Exh. 21 April 1840,
No. 134; 5e Afd.
3) Ibidem, gearr. 28 April 1840, no. 111; 5e Afd.
4) Algemeen Rijksarchief, Archief Staatssecretarie, 5 Mei 1840, no. 59.
5) Verslag van 9 lanuari 1841, in afschrift gezonden aan den Minister van
Binnenl. Zaken, exh. 16 Februari 1841, no. 47, 5e Afd.; doorgezonden aan den
Archivarius des Rijks (Algemeen Rijksarchief, Correspondentie).
