106
groote rol in t justitioneele te spelen; in andere grietenijen daaren
tegen was het politiegerecht doorloopend in functie en liet daardoor
vaak meer archief na dan menig vrederechterlijk dito. Om een paar
voorbeelden te noemen; in Wymbntseradeel vond ik een zeer groot
aantal vonnissen, deels met bijlagen, processen-verbaal alsmede
registers van vonnissen; het Bildt leverde o.m. 57 vonnissen en
dossiers, processen-verbaal en „extracten uit de minuten ter griffie
van het Bildt Barradeel naast een aantal dossiers o.a. repertoires;
Haskerlandaudientiebladen, vonnissen en processen-verbaal; Kol-
lumerland zelfs meer dan 300 vonnissen en dossiers, benevens een
proces-verbaal van overdracht van het archief van het plaatselijk
politiegerecht. In andere gemeenten (b.v. Idaarderadeel en Hennaar-
deradeel) bepaalde de oogst zich tot enkele losse stukken en een
register; terwijl in enkele alles zoek bleek, hoewel er toch blijkens de
missiveboeken althans een aantal vonnissen verwacht mocht worden
(Leeuwarderadeel, Wonseradeel en Ijlst, in welke laatste stad het
missiveboek 3 Jan. 1829 zelfs verwijst naar „de stukken van het
policygeregt welke echter onvindbaar bleken). De gerechten eindelijk
in Weststellingwerf, Smallingerland, Oostdongeradeel, Dantumadeel,
Franekeradeel, Stavoren, Sloten, Baarderadeel en Hemelumer Olde-
phaert bleven geheel of op een enkel vonnis na werkeloos, doch
gingen wel, veelal regelmatig, door per kwartaal hunne negatieve
berichten in te zenden, Sloten zelfs tot 2 Oct. 1839 toe!
In t algemeen merk ik op, dat de politiegerechtsstukken een
enkele maal als afzonderlijke collectie in de archieven werden aan
getroffen, meer echter kwam het voor, dat ze gezocht moesten
worden in de afdeeling „politie welke ieder gemeentearchief weet
aan te wijzen. Het feit, dat de hoofden der gemeenten tevens
opsporingsambtenaar waren, gaf gereedelijk tot deze verwarring en
vermenging aanleiding en soms bracht zelfs de scheiding tusschen
politie- en politiegerechtsstukken moeilijkheden mede. Trouwens in
de overgenomen vredegerechtsarchieven worden ook herhaaldelijk
verhooren e.d. aangetroffen, die den vrederechter als opsporings
ambtenaar betreffen. In Wymbritseradeel, dat een soort rubriek
systeem op zijn ingekomen stukken heeft, zijn de hiervoor besproken
politierechterlijke aanschrijvingen evenzeer met „poiicie" aangeduid
als b.v. stukken betreffende hondsdolheid- Een „missiveboek
betrekkelijk justitie- en policiezaken" in het archief van Gaasterland
werd niet overgenomen, aangezien het meerendeel der missives betreft
wat wij onder „politie" rangschikken.
Als slot van deze beschouwingen moet ik nog eenige „merk
waardige gevallen behandelen, waarvan er in ieder arrondissement
107
een voorkomt. Allereerst Aengwirden. Hier is de moeilijkheidde
ligging van het vlek Heerenveen, standplaats van den vrederechter,
grootendeels op het gebied van Schoterland, maar deels ook op dat
van Aengwirden. Het vredegerecht zetelde aanvankelijk in een par
ticuliere woning in Schoterland, doch verhuisde in 1833 naar Crack-state,
dat op Aengwirdensch gebied ligt. Ondanks het feit, dat in 1816
een griffier van simpele politie voor laatstgenoemde grietenij beëedigd
was, zond de grietman 16 Oct. 1818 aan den vrederechter eenige
door hem opgemaakte processen-verbaal ter berechting toe. Deze
won het advies van den procureur-crimineel in, of niet de grietman
in dezen rechter moest zijn. In elk geval meende hij, dat zoo hij
vrederechter de boeten moest vorderen, de grietman van Schoterland
met de executie belast behoorde te worden. Het advies zelf is niet
bewaard, doch laat zich opmaken uit een nadere vraag van den
vrederechter, wie dan bij behandeling door het vredegerecht als
O. M. moest fungeerende grietman van Aengwirden, waar over
treding en opmaking van het proces-verbaal plaats vonden, of die
van Schoterland als hebbende Heerenveen tot hoofdplaats, waarvan
slechts een klein gedeelte onder Aengwirden ressorteert. Terwijl deze
zaak nog hangende was, weigerde 19 Jan. 1819 de grietman van
Schoterland vervolging van een proces-verbaal, dat door den officier
verwezen was naar de rechtbank van simpele politie, met de opmerking,
dat zijn collega in Aengwirden moest vervolgen. Deze en de vorige
puzzle werden tenslotte opgelost door een beslissing van den pro
cureur-generaal bij het Hooggerechtshof, die 25 Jan. 1819 berichtte,
dat hij als ambtenaar O. M. bij de rechtbank van enkele
politie in het kanton Heerenveen in alle zaken aangewezen
had den grietman van Schoterland. Alle politiezaken in Aengwirden
en Schoterland blijken dan ook verder door den vrederechter te zijn
berecht en als eerste en laatste spoor van politiegerechts aangelegen
heden in de missiveboeken van Aengwirden vond ik, dat de grietman
4 Jan. 1832 op een aanmaningscirculaire antwoordt, dat hij geen
vonnissen gewezen heeft, waarna hij voortgaat: „Ik heb voorts de
„eer aan UwEd. Gestr. te kennen te geven, dat de vervolgingen van
„dien aard wegens deze grieteny door den E.A. Heer Grietman van
„Schoterland worden waargenomen en de staten door Z.E.A. (lees:
„door den vrederechter) deswegens aan UwEd. Gestr. ingezonden
„wordende ook gelijkelijk de vervolgingen wegens deze grieteny in
„zich bevatten. Ik verzoeke UwEd. Gestr. voor goed te willen aanzien,
„dat door mij in het vervolg over deze zaak niet worde berigt/
Een tweede afwijking vormt de verhouding Leeuwarden Leeuwar
deradeel. Het kanton Leeuwarden l omvatte de stad, Leeuwarden II
