84
De Bossche Campagne.
Mij tot taak ziende gesteld een periode uit Mr. Muller's ambtelijken
loopbaan in dezen bundel te memoreeren, ligt het wel voor de hand met
een enkel woord stil te staan bij de hierboven genoemde phase, onge
twijfeld ook voor hem zelf merkwaardig en waarvan wij beiden al ligt
ze weer 5 a 6 jaren achter ons nog de meest levendige herinnering
hebben behouden.
De feiten zijn allicht bekendtegen den toenmaligen rijksarchivaris in
Noordbrabant was door zijn commies en een der andere ambtenaren door
allerinfaamste machinaties een strafproces uitgelokt, met het gevolg, dat
Mr. Ebell in afwachting der rechterlijke beslissing tijdelijk van zijn ambt
was ontheven en intusschen de commies Dr. Smits met het beheer over
het archief was belast. Een der eerste handelingen van den nieuw opge
treden algemeenen rijksarchivaris was geweest het instellen van een amb
telijk onderzoek naar den toestand van het Bossche rijksarchief, met het
eclatante gevolg, dat Dr. Smits van zijn beheer werd ontheven en dit aan
den heer Muller werd opgedragen, met bevoegdheid om zich zooveel
hem goed zou dunken door schrijver dezes te laten vervangen.
Het was een curieuse tocht, dien len Augustus 1912, van Mr. Muller
en mij samen naar 's-HertogenboschOp het Departement had men ons
met de stukken aangetoond, welke bedenkelijke campagne Dr. Smits had
gevoerd, terwij! omtrent .den staat van algeheele desorganisatie van hei
rijksarchief Mr. Fruin's ambtelijk rapport niet in het onzekere liet. In Den
Bosch was bovendien stelselmatig stemming gemaakt en ik ben er van
overtuigd, dat de heer Muller niet al te zeer vertrouwde, dat ik zou
berekend blijken voor de hoogst eigenaardige taak, die mij wachtte.
Eenige dagen vóór onze afreis had Mr. Muller in overleg met het Depar
tement een officieus berichtje in de Bossche courant gelanceerd, dat de
a.s. beheers-verandering aangaf. Dr. Smits trachtte onmiddellijk het com
muniqué te ontzenuweneen advertentie, waarbij ondergeteekende namens
Mr. Muller uitsluitend gemachtigd werd betalingen en andere beheers
handelingen te verrichten, was het afdoend bescheid. Later heeft Dr. Smits
nog één maal een dergelijke truc gewaagdhet resultaat was hetzelfde als
den eersten keer. Gelukkig achtte niet lang daarna ook de kerkelijke over
heid zijn verplaatsing naar elders wenschelijk en is zijne verwijdering uit
het corps der archief-ambtenaren spoedig daarop gevolgd.
Doch genoeg van deze questies van meer persoonlijken aard; veel
meer aandacht verdienen natuurlijk Mr. Muller's reorganisatie-maatregelen.
Nimmer is mij zijn machtig organisatie-talent zoo duidelijk geworden als
juist in dien eersten Bosschen tijdhet was hier steeds werken in groote
lijnen het vervallen op zijwegen wist zijn sterke leiding telkens te coupeeren.
85
Vóór alles werden alle ambtenaren aan een geheel zakelijk kruisverhoor
onderworpen. Een ook maar eenigermate bevredigend overzicht van den
inhoud van het depot kon niet worden verschaft, terwijl de eenige persoon,
die in dezen wèl had kunnen voorthelpen, met het oog op het aanhangige
strafproces niet dan in geval van uitersten nood mocht worden geraadpleegd.
Doch ondanks deze allerongunstigste omstandigheden stond Mr. Muller's
werkplan weldra vastvóór alles diende door mij de ambtsagenda te
worden vastgelegd. Het heeft mij in die dagen vaak een verdrietige arbeid
toegeschenen het ordenen der agenda's ook van twintig jaren en langer
geleden. Doch de uitkomst stelde Mr. Muller volkomen in het gelijk
toen het werk was afgeloopen, bleken onmiddellijk talrijke puzzles gemak
kelijk oplosbaar.
Een andere zeer aangelegen zaak was natuurlijk de stand der inven
tarisatie deze bleek reeds aanstonds zeer veel te wenschen over te laten.
Slechts een kleine portefeuille met bestaande inventarissen kon aanvankelijk
worden geproduceerdtoen ook dit punt aan de orde was gesteld, jaar
verslagen waren verknipt en andere maatregelen genomen, hadden wij
weldra een dubbele wandkast bijna gevuld Met dat materiaal kon thans
veilig worden verder gewerkteen algeheele natuurlijk zeer voorloopige
inventarisatie bleek toen binnen afzienbaren tijd uitvoerbaar.
Naast deze twee voornaamste maatregelen zou ik nog willen noemen
de verwijdering van ontelbare, geheel uiteenloopende stukken, wier berusting
in het rijksdepöt ongemotiveerd scheen. Verreweg de meeste der talrijke
Brabantsche gemeenten hebben in dat eerste jaar kisten of pakken met
archivalia terugbekomen. Toen dan ook na 13 maanden schrijver dezes
door zijn benoeming elders van zijn Bossche functie werd ontheven, kon
gezegd worden, dat de grootste opruiming achter den rug was en dat een
meer stelselmatige, definitieve ordening binnen niet langen tijd een aanvang
kort nemen.
Zal dan mijn beschrijving van Mr. Muller's werkzaamheden te 's-Her
togenbosch uitsluitend een lofrede zijn? Het zou geloof ik weinig
strooken met Mr. Muller's eigen opvattingen en wenschen. Wanneer ik
dan volledigheidshalve ook schaduwzijden niet wil verheelen, dan zou ik
op grond van mijne Bossche ervaringen de vraag willen opperen, of in
sommige gevallen door een tactiek van wat meer geven en nemen njet
meer had kunnen worden bereikt, al is Mr. Muller daarbij formeel onge
twijfeld consequent te werk gegaan. Ook kwam het mij meermalen voor,
dat Mr. Muller niet steeds zijn ambtenaren afdoertde vaste leiding gaf,
waar bij dezen eigen krachten te kort schoten, zoodat dan een onnoodige
sfeer van weifeling, onzekerheid ontstond.
Doch dit zijn slechts geringe schaduwzijden, die de lichtzijden te
sterker mogen doen uitkomen. Het is Mr. Muller's groote verdienste
