130
Nog is te vermelden, dat in Friesland de klerk Corée (sedert 1916
Mei 31) gemobiliseerd werd. Over den door hem achtergelaten arbeid
spreken de verslagen niet. Voor Corée werd een tijdelijk klerk aangesteld.
Voordat ik overga tot het 2e gedeelte van het onder letter A in het
door mij aangeduide schema genoemde nadeel (schade geleden aan weten
schappelijk onderzoek) vestig ik er gaarne de aandacht op, dat in die
eerste opwindende en ontroerende oorlogsdagen door vertegenwoordigers
van het archiefwezen openlijk blijk is gegeven van bereidwillige opoffering
en hulpvaardigheid. Ik denk hier aan het sympathieke optreden van de
heeren dr. S. A. Waller Zeper, commies aan het Rijksarchief in Friesland,
en mr. A. le Cosquino de Bussy, commies aan het Rijksarchief in Utrecht,
die toestemming vroegen en verkregen tot eene verbintenis bij den vrij-
willigen landstorm, alsook aan het door den Algemeenen Rijksarchivaris
verleend verlof, gevraagd door den heer P. J. van Rosmalen, adjunct
commies aan het Algemeen Rijksarchief, tot hulpverleening aan het Haagsche
steuncomité.
De paniek in het laatste halfjaar van 1914 allerwegen ontstaan, deed
de aandacht der geleerden voor hun wetenschappelijken arbeid zeer ver
flauwen. Als weggevaagd schenen de talrijke bezoekers uit de leeszalen
der archiefgebouwen; verdwenen was de lust tot wetenschappelijk onder
zoek, tot het gezet arbeiden aan begonnen of reeds half voltooide studiën.
Eene nooit gekende, doch allerminst door de archivarissen gewenschte rust
trad in de plaats van het druk bedrijf, dat steeds den inlichtingsdienst
gekenmerkt had. En ook met het uitleenen der archivalia naar het buiten
land was het gedaanslechts zond het Algemeen Rijksarchief ten behoeve
van prof. Roloff een handschrift naar de universiteitsbibliotheek te Qiessen
en aan prof. dr. Wütjen van Heidelberg eenige bundels met stukken ter
raadpleging in de universiteitsbibliotheek te Heidelberg, alsook, tijdens zijne
gevangenhouding in Engeland, eenige aanteekeningen eertijds door hem in
het Algemeen Rijksarchief gemaakt.
Zelfs moest de Algemeene Rijksarchivaris tot 25 Augustus 1914 de
verzendingen in het binnenland staken, aangezien de troepenverplaatsingen
het goederenvervoer belemmerden.
De oorlogsnood maakte het eveneens onmogelijk, de gelegenheid te
openen des avonds in de leeskamer van het Algemeen Rijksarchief te werken
door aanbrenging van electrisch licht, waartoe reeds een voorstel was
gedaan. Aangezien de „nervus belli" één en dezelfde is met den „nervus
pacis" moest, daar de eerste versterking behoefde, de laatste noodwendig
verslappen, en het archiefwezen heeft dit maar al te goed ondervonden;
immers, de geldmiddelen ten behoeve der Rijksarchieven werden in hooge
mate besnoeid, wat natuurlijk ook de wetenschap en het wetenschapplijke
131
onderzoek benadeelde, door geringen aankoop van archivalia, boekwerken
enz. Hierbij is ook te noemen het onvoltooid laten van het door extra
aangenomen krachten verplaatsen der archieven in het Algemeen Rijks
archief volgens de afdeelingen en de uitgestelde uitgave van het Drentsch
plakkaatboek, volgens beslissing van den Minister bij schrijven van
2 Februari 1916 (no. 289 K. W.), alsmede die van de oudste Staten-
notulen door het Rijksarchief in Zeeland. (De laatste uitgave werd weder
opgevat in 1915.)
Tot besluit van deze rubriek is nog te herinneren aan het feit, dat
de door den heer Morren, oud hoofdcommies aan het Algemeen Rijks
archief, voorgenomen reis naar Paramaribo tot regeling van het archief der
kolonie Suriname moest worden uitgesteld, en dat in het voorjaar 1917
het plan werd opgevat om met een oorlogsschip de archieven der koloniën
Curagao naar het moederland te zenden. Voorts aan het besluit van den
Algemeenen Rijksarchivaris in 1916, om betere tijden af te wachten tot
het doen van voorstellen tot het nemen van maatregelen in het belang
der verzamelingen en andere archieven in de provincie Zuid-Holland aan
de zware belasting, geheven op zapon in het begin van den oorlog en
het staken der levering van dat artikel in 1915 wegens de abnormale
omstandigheden in het buitenland dit laatste had tengevolge, dat de klerk
Strikkers van het Rijksarchief in Noord-Brabant en de binder Van der Ros
aldaar, die te Zwolle het zaponneeren geleerd hadden, bij thuiskomst zich
niet aan dat werk konden zetten. In verband hiermede is ook nog te
vermelden, dat de tijdelijke binder aan het Rijksarchief in Gelderland, die
van mr. Muller te Utrecht toestemming had verkregen bedoelde kunst aldaar
te leeren, daartoe geen gelegenheid had wegens den beperkten treinenloop
in 1914; voorts is nog in herinnering te brengen het wegens de tijdsom
standigheden uitstellen van het binden der naar het gemeente-archief van
Amsterdam overgebrachte notarieele protocollen (1916); de voorloopig
wegens oorlogstijd van de hand gewezen subsidie, door B. en W. van
Gouda aangevraagd tot herstel van archiefstukkenhet door de Rijks
archivarissen aangenomen voorstel van mr. Joosting, om alle conclusies
door mr. Ebell gesteld aangaande een onderzoek naar schrijfmachine-inkt
te gelegener tijd ter kennis van den minister te brengen (1916); de ver
traging in het zenden van stukken, behoorende tot het oud-archief der
gemeente Gaasterland naar het Rijksarchief in Friesland, wegens de groote
drukte, welke er door de tijdsomstandigheden op de secretarie aldaar
heerscbtde vertraging der nieuwe archiefregeling in het gemeentearchief
te 's-Gravenhagede geringe vordering van het ordenen der notarieele
archieven in het gemeente-archief van Schiedam wegens de mobiliseering
van den archivaris aldaarde vertraging in het afhalen van stukken door
