a
54
kerken, eene methode, die ook in West-Europa niet onbekend is geweest,
maar in Rusland bijzondere aanbeveling verdiende wegens het grootere
brandgevaar, dat de vrij algemeen uit hout opgetrokken huizen moesten
opleveren. Voor zeer belangrijke stukken is deze wijze van bewaring nog
lang in gebruik gebleveno.a. is zoo gehandeld door Keizer Alexander 1
met de stukken betreffende zijne opvolging. Toch blijkt reeds in de
zestiende eeuw een grootvorstelijk archief te hebben bestaan, hoewel deze
naam dan nog niet voorkomt Drie inventarissen, waarvan de oudste
is samengesteld door Viskovatov, een hoog ambtenaar uit den tijd van
Ivan den Verschrikkelijke, veroorloven ons na te gaan, wat toen in 231
laden, kasten, kisten en doozen werd bewaard. De genoemde vorst heeft
nieuwe administratiën ingesteld, waarvan het getal in de zeventiende eeuw
tot 42 steeg, en deze hadden natuurlijk hun eigen archief; maar dat van
de gezantschapskamer kreeg een gedeelte van de anderen over en werd
zoo het voornaamste Russische archief. Ook uit de zeventiende eeuw
bezitten wij daarvan een inventaris, welke vervaardigd is onder den
Westersch beschaafden Matvëev.
Onder Peter den Oroote is in 1711 de dirigeerende senaat opge
richt en eenige jaren later een aantal colleges, welke voor een gedeelte
als ministeries nu nog bestaan. De archivalia, welke in de vertrekken en
kelders en op de zolders der oude 42 bestuurslichamen lagen, zijn in dien
tijd overgebracht naar het centrale archief, een naam, die dan voor het
eerst verschijnt evenals de titel van archivarius. Omtrent latere hervor
mingen zal eene opmerking gemaakt worden bij de beschouwing van de
tegenwoordige archieven.
1. Moskousch archief van het ministerie van
Buitenlandsche Zaken. De kern hiervan is het archief van de
gezantschapskamer. Omdat aan het ministerie van Buitenlandsche Zaken
te Sint-Petersburg de vorming van een eigen archief noodig bleek, daar
de eischen van den dienst de opzending van de akten uit den nieuweren
tijd naar Moskou verboden, is tusschen 1830 en 1834 eene nieuwe be
waarplaats ontstaan en bij die gelegenheid het jaar 1801 aangewezen als
de grens tusschen den inhoud der archieven in de oude en de nieuwe
hoofdstad. Tot dit jaar is men gekomen doordat in 1802 moderne
ministeries zijn gevormd. De stukken in het Moskousche depot worden
dan onderscheiden in een diplomatisch en een niet-diplomatisch gedeelte,
Paul Karge (archivaris aan het staatsarchief te Koningsbergen), Das Rus
sische Archivwesen, in het Zeitschrift für Osteuropaïsche
Geschichte, Ibl. 225, 321. Een uittreksel van deze verhandeling is door hem
voorgedragen op den archiefdag te Posen in 1910; zie dit stuk in het Korrespon-
denzblatt des Gesamtvereins der Deutschen Geschichts- und
Altertumsvereine, 1910, kol. 556 vg.
55
welke weer chronologisch onderverdeeld zijn. Het diplomatische archief
bestaat uit twee afdeelingen, de Europeesche en de Aziatische; voorts is
de stof naar de daarin behandelde staten en steden alphabetisch gerang
schikt in de Europeesche groep vindt men b.v. eene serie Holland,
beginnende met 1614. In de niet-diplomatische afdeeling bevinden zich
o.a. stukken betreffende het keizerlijke huis, oorkonden uit den tijd der
grootvorstendommen, alle akten van de oude gezantschapskamer, welke
betrekking hebben op het binnenlandsch bestuur, en sedert 1828 een deel
van de Poolsche en Litausche archiefschatten.
Aan dit archief zijn voorts eene belangrijke handschriftenverzameling
en eene rijke bibliotheek verbonden. Als directeuren van deze gewichtige
instelling hebben zich onderscheidenin de achttiende eeuw O. F. Müller
en N. N. Bantys-Kamenskij, in de negentiende o.a. F. A. Bühler, onder
wiens bestuur het archief in 1874 een passend verblijf ontving. Hier heeft
Prof. dr. C. C. Uhlenbeck drie maanden lang onderzoek gedaan naar
archieven ten bate der Nederlandsche geschiedenis voornamelijk uit den
tijd vóór 1725; hier is de stof geput voor tal van publicatiën in Rusland
en elders.
2. St. Petersburgsch archief van het ministerie van
buitenlandsche zaken, bevattende stukken sedert 1801. Hiermede
is sedert 1865 vereenigd het zoogenaamde Rijks- of Staatsarchief,
waarin zeer belangrijke oudere stukken berusten; dit was in 1809 opgericht
als bewaarplaats van documenten, welke elders zich moeilijk lieten inpassen,
en had in 1829 de bescheiden ontvangen van het toen opgeheven college
van Buitenlandsche Zaken, ook voor en na documenten, welke in keizerlijke
paleizen waren gevonden, stukken uit het door Katharina II opgerichte
staatsarchief van oude akten, uit de archieven van den senaat, de vroegere
geheime kanselarij, het militair-topographisch depot. Ook uit deze bewaar
plaats hebben tal van geleerden geput.
3. Moskousch archief van het ministerie van Justitie,
de hoofdbron voor de kennis van het oude binnenlandsch bestuur, het
recht van eigendom op grond en het rechtswezen. Een onderdeel van
dit archief is het in 1782 door Katharina 11 opgerichte staatsarchief voor
oude akten, waar na de organisatie der veertig gouvernementen de akten
van de oude rechterlijke colleges zouden worden bewaard. In 1812 hebben
deze verzamelingen veel geleden. In het midden van de vorige eeuw zijn
zij gereorganiseerd door den nieuwen directeur Ivanov. Hier is post
varios casus in 1887 een gedeelte van de Poolsch-Litausche archieven
aangeland.
i) Zie zijn Verslag, 's-Gravenhage, Mart. Nijhoff, 1891.
