164
non levem errorem inducunt. Sunt enim in causa, cur solstitia et equinoctia
nobis hoc anni tempore citius occurrant quam eo quo Christus natus aut
certe illo quo priinum de die intercalando a Romanis Julio Cesare
est constitutum, videlicet 45 annis ante Christum natum. Tunc enim
ut etiam Numa Pompilius statuerat, canente Ovidio
Bruma novi prima est, veterisque novissima solis,
Principium capiunt Phoebus et annus idem.
Greci autem brumam sole existente in signo Capricorni et reliquos
cardinales computavere.
Annus initium capiebat a solstitio hyberno prima nimirum Januarij.
Secundum aut Hebreos exordium sumpsit ab equinoctio verno, ut infra
pag(ina) seq(uenti). Verum predicta 5 aut 12 (13) minuta causabuntur ut
post [8640] aut [3600] annos uno integro mense et solstitia et equinoctia
anticipent, ac si orbis subsistere possit exactis annis 25920 aut
10800, solstitium hybernum in initium Octobris incideret, quando tempore
latae a Romanis predictae constitutionis equinoctium autumnale inchoabatur,
atque ita tandem vel estas in hyemem transibit, nisi huic errori praevideatur.
Vocatur aut annus intercalaris etiam bissextilis, eo quod tali anno bis
reputatur sexto Calendas Martias. Habentur enim profestum et festum
Mathiae, illi videlicet duo dies unus idemque, sic ut uterque 24 Februarij
sexto Calend(as) Mart(ias) et litera F. designetur. Intercalatur vero ille
dies, qui predictum festum precedit, ille inquam qui tempore prior et
calendarum numero posterior est. Itaque qui eo anno quo intercalatum
non est, ipso die Mathiae natus est, etiam omnem diem anno intercalari
natalem habebit, sed et qui anno intercalari in profesto Mathiae natus est
ut fuit D. Carolus quintus imperator anno 1500 in illo anno quo
non intercalatur, ipsum festum natalem habebit. L. cum bis sexto, titulo
De verbo(rum) significat(ione)2)."
De derde figuur op de keerzijde van fol. X bestaat uit vier concen
trische cirkels. Tusschen de buitenste leest men de 35 data, waarop
Paschen kan vallen, waarnaast in den middelsten ring de dagletters van
deze data zijn aangebracht; ten slotte staan in den kleinsten ring de gulden
getallen, ieder naast den datum, waarop Paschen op zijn vroegst kan
vallen in de jaren, welke dat guldengetal hebben, dus één dag na de
Paaschgrens. In Grotefend's Taschenbuch geeft tafel VIII precies
weer, wat ook Levendale voor zijne berekening noodig had. De notaris
drukt dit op de volgende wijze uit, binnen den kleinsten cirkel der be
schreven figuur: „Requirito cuiusvis anni numerum aureum, tune et eius-
165
dem literam dominicalem e regione dicti aurei numeri collocatam aut illum
proprie recto ordine sequentem. Ilia diem Paschatis exacte demonstrabit.
In anno autem bissextili posterior litera illa nimirum quae maiori parti
anni inservit erit inquirenda".
Op dezelfde bladzijde heeft Levendale nog eene tafel voor de bere
kening van den Paaschdag aangebracht. Achter elk der letters AQ zijn
in telkens vijf rijen de guldengetallen geplaatst, die in verbinding met
de gegeven Zondagsletter tot den datum voor Paschen voeren, welke in
eene laatste kolom is opgesteld. Boven deze tafel leest men: „Requirito
cuiusvis anni literam dominicalem quae maiori parti anni inservit
turn et illius aureum numerum, is diem Paschatis exacte demonstrabit."
Het blad, dat tusschen fol. X en XI gehecht is, leert weinig nieuws.
Het bevat ten eerste drie kolommen cijfers en letters, welke geheel over
eenkomen met hetgeen de besproken derde figuur in cirkelvorm te zien
gaf. Daarnaast zijn alle jaren van de zestiende eeuw vermeld naast de
hun toekomende guldengetallen, Zondagsletters en Paaschdagende jaar
tallen na 1582 zijn echter doorgehaald en voor deze jaren is eene nieuwe
opgave gedaan achter eene streep. Hier staan ook de jaartallen 1609
achter 22 Maart en 1677 achter 25 April; deze aanteekeningen zijn
fout, en dit blijkt met meer uitkomsten van Levendale's berekeningen van
den Nieuwen Stijl het geval te wezen, terwijl die van den Ouden Stijl
wel te vertrouwen zijn. Onder deze tafel staat: „Extremi dies, quibus
Pascha incidit, sunt 22 Martijquod non contingit nisi litera dominicali
existente D et aureo numero 16, sicuti annis a Christi nativitate 72, 319,
414, 509, 604, 851, 946, 1041, 1136, 1383, 1478, 1573, et quia calculus
anno 1583 renovatus est, iterum accidet [1609] 1598, et 25 Aprilis, quod
nunquam accidit nisi litera existente C et numero 8, veluti annis 45, 140,
387, 482, 577, 672, 919, 1014, 1109, 1204, 1451, 1546, et secundum
calculationem anno 1583 renovatum accidet [1677] 1666. Medius autem
dies est 8 Aprilis, nam et 17 dies ante, et totidem post incidere potest."
Dit blad moet na de invoering van den Nieuwen Stijl zijn ingevoegd.
De keerzijde geeft nog eens hetzelfde op eene andere wijzein ver
schillende kolommen, eerst de jaartallen in volgorde van 1500 tot 1605,
dan de Zondagsletters, vervolgens de guldengetallen, eindelijk de Paasch
dagen. Onder 1582 is eene streep gezet en naast de oude opgave eene
nieuwe gezet met het hoofd„Calculatie vernieut en verandert". Deze op
gave, die slechts tot 1600 loopt, is juist.
De voorzijde van fol. XI neem ik geheel over.
„Annus secundum veteres, inter quos etiam Numa Pompilius, initium
capiebat a solstitio hybernio, quia tunc sol qui omnis vicissitudinis est
Fasti, I 163—164.
2) Decret. Qregor. V c. 14. Zie blz. 167 van Grotefend, Zeitrechnung
des deutschen Mittelalters und der Neuzeit, I, waar uitvoerig
over de viering van den Matthiasdag wordt gehandeld.
