178
archieven, die door de secretarissen der commissies bewaard worden en
niet in de dossier-regeling begrepen zijn.
Ziehier wat wij te Zaandam gezien hebbenik voor mij verklaar
gaarne, dat ik het systeem praktisch en te Zaandam ook in hoofdzaak goed
uitgevoerd vind. Ik aarzel thans niet meer, om in het algemeen de
invoering en consequente toepassing van het Registratuur-stelsel als systeem
van archiefordening aan te bevelen voor nieuw gevormde archie
ven. Ik voeg er echter uitdrukkelijk bij, dat deze aanvaarding alleen geldt
voor het dossier-systeem, registratuur-systeem of hoe men het noemen wil,
niet voor het Decimale stelsel in zijn geheel met het Bibliographische
systeem; of men bij het dossier-stelsel ook de bovenbedoelde toevoegsels
overneemt of die vervangt door andere inrichtingen, die men wellicht
doelmatiger oordeelt, schijnt mij eene afzonderlijke vraag, die met de
hoofdzaak niet te maken heeft.
Bij de ingenomenheid met het hoofdbeginsel van het stelsel, die ik
gaarne uitspreek, moet ik thans echter verschillende opmerkingen maken.
Tot de hoofdzaak doen die opmerkingen niet af; zij veranderen mijn
oordeel over de aanbevelenswaardigheid van het systeem niet. Maar er
kleven, naar het mij voorkomt, aan het systeem nog verschillende bezwaren
ik wil die hier aanwijzen, om ze zoo mogelijk te doen wegnemen en aldus
het stelsel consequenter en beter te maken Mijne opmerkingen zijn deze
1 De grootste bedenking, die ik tegen het stelsel heb, is deze, dat
het geheele archief zal bestaan uit losse papieren, die wel samen bevestigd
zijn, maar toch zonder groote moeite weder losgemaakt kunnen worden 2).
In Duitschland is dit niet het gevalde dossiers worden daar ingebonden
in Oostenrijk worden de stukken allen geperforeerd en verbonden door
een koord, dat op de stukken vastgelakt wordt. Daar ziet men dus het
gevaar in en worden maatregelen genomen om het te voorkomen. Maar
hier te lande, waar dit niet geschiedt, zullen de dossiers ongetwijfeld nu
en dan losgemaakt worden; denkelijk zal dit zelfs dikwijls gebeuren,
want men kan de stukken, zooals zij bevestigd zijn, natuurlijk niet ge
makkelijk lezen, tenzij men aan elk ingekomen stuk een strook papier
Ik spreek in het vervolg voortdurend van eene gemeente-administratie, omdat
mijn opstel zich geheel aansluit bij het te Zaandam geziene; maar mutatis mutandis
geldt alles natuurlijk ook voor andere administratiën.
2) Het niet-bevestigen, geheel los in de omslagen laten liggen der stukken
houd ik voor uitgesloten. Het zou de gelegenheid tot hopelooze verwarring en
verlies natuurlijk nog grooter maken. Bovendien zou eene dergelijke methode het
aannemen van het geheele omslachtige systeem overbodig maken; immers als men
de stukken niet inbindt en dus elk stuk afzonderlijk en los kan uitleenen, dan is het
oude systeem van archief ordening volmaakt even goed, daar het hoofdbezwaar daar
tegen het verspreiden der noodige gegevens voor het bestudeeren eener questie
in vele dikke deelen dan vervalt.
179
plakt, hetgeen omslachtig is. Van dit losmaken bij gebreke van een vast
verband der stukken vrees ik op den duur, als het toezicht verslapt, een
groot gevaar; ik kan daarover spreken uit persoonlijke ervaring. Ik heb
vier verschillende archieven, die in den Franschen tijd volgens het (in
hoofdzaak aan het Decimale stelsel gelijke) Fransche systeem georganiseerd
waren, behandeld: die van de beide Sous-préfets van Utrecht en Amers
foort, dat van den Commissaris-generaal der provincie Utrecht en dat van
den Maire van Utrecht. Welnu, al deze vier archieven verkeerden,
toen ik ze aanvaardde, in de meest volstrekte wanorde, zóózeer, dat
het mij volkomen onmogelijk is geweest, de oude orde te herstellen, zoodat
ik de stukken ten slotte maar heel gewoon chronologisch heb moeten
rangschikken, hoewel dit bepaaldelijk niet de oude goede orde was. Bij
deze nieuwe rangschikking is het ook gebleken, dat bijna de helft der
papieren verloren was, hetgeen met geene enkele van de volgens het
oude systeem gerangschikte en gebonden serieën resolutiën en ingekomen
stukken het geval was. In Noord-Brabant, waar ik een tijd lang het beheer
gevoerd heb, heb ik eene soortgelijke ondervinding opgedaan. De archieven
van de Sous-préfectures zijn daar geheel of nagenoeg geheel verdwenen,
en het eenige archief, dat nog gered is (dat van de prefectuur der Monden
van den Rhijn) verkeerde, als ik het verslag van den archivaris wel begrijp,
indertijd in even troosteloozen toestand als mijne Fransche archievenhet
is althans door latere beheerders gerangschikt in de volgorde van den
Indicateur, hetgeen de oorspronkelijke orde niet kan geweest zijn Zoover
ik weet, is het Fransche registratuur-stelsel na 1815 (men had het onder
het voorloopige bestuur aanvankelijk gecontinueerd) ook nergens voort
gezet, hetgeen niet pleit voor de ingenomenheid van de toenmalige ge
bruikers daarmede.
Uit al deze volkomen overeenstemmende ervaringen blijkt onweder-
sprekelijk, dat, zoodra het toezicht verslapt en de archieven niet meer
geregeld onder toezicht van den specialen ambtenaar gebruikt worden, de
stukken onherroepelijk door slordigheid in verwarring geraken en op den
duur blijven slingeren en grootendeels verloren gaan. Deze ervaring
schijnt mij niet zonder gewicht, en ik meen dan ook er op te moeten
Eene gelijksoortige ondervinding deed ik op bij de behandeling van het
archief van het provinciaal bestuur van Noord-Brabant tot 1850, dat mede in het
Bossche rljksdepöt berust. Dit archief is niet gerangschikt naar het Decimale stelsel
maar het bestaat wel voor het grootste gedeelte uit dossiers. Welnu, ook daar
was de wanorde grenzenloos, zoodat het nog altijd niet mogelijk is geweest,
die eenigszirs voldoende te herstellen. Bepaaldelijk hebben wij den indruk ont
vangen, dat verschillende dossiers volstrekt niet de oude zijn, maar eenvoudig ver
zamelingen van stukken, die ten behoeve van den een of anderen ambtenaar indertijd,
om te dienen bij een onderzoek, uit het archief zijn bijeenverzameld, en waarvan
de berging op hunne goede oude plaatsen verzuimd is. Ook uit dit geval blijkt
weder, hoe allernoodlottigst het bewaren van een archief in ongebonden toestand
is voor het behoud van de orde en de behoorlijke bewaring daarvan.
