130
delere dies possit consecutus fuit chronico suo," verklaarde een driehonderd
jaar later nog Gerard Vossius (De historicis latinis, libri III 2, blz. 528).
Maar tegen het einde der 19e eeuw begon het respect te verminderen.
In 1888 gewaagde Mr. S. Muller Fzn. nog wel van „een monopolie der
oude Utrechtsche historiographie", dat Beka bezat, maar hij maakte er
tevens inbreuk op door een drietal concurrenten weer in hunne zaken te
zetten, die hunne berichten reeds veil hadden gehad, voordat Beka met
zijn warenhuis, waarin bijna alle historisch nieuws over Utrecht en Holland
aangeboden werd, dat toenmaals verkrijgbaar en te slijten was, mededinging
onmogelijk gemaakt had. In datzelfde jaar kreeg ook een vierde Utrecht
sche kroniekschrijver uit den tijd vóór Beka een modern ingerichte behuizing
aan de hoofdstraat der Nederlandsche geschiedschrijving; de Narracio
werd door Mr. Pijnacker Hordijk opnieuw uitgegeven. Inderdaad werd
evenwel Beka's monopolie toen niet meer geeerbiedigd. In een onderzoe
king als die van J. J. de Geer van Oudegein, Het oude Trecht
als oorsprong der stad Utrecht uit de oorspronkelijke
bronnen beschreven (1875), ziet men den auteur al weinig meer
te rade gaan met Beka. Dit ligt zeker voor een deel daaraan, dat hij
hier vragen stelde, aan welker beantwoording Beka en zijn tijdgenooten
volstrekt niet gedacht hadden, maar kwam toch stellig ook voort uit het
besef, dat Beka niet tot de „oorspronkelijke bronnen" gerekend mag worden.
En de jongere generaties? Ik herinner mij mijn eigen bevreemding, dat
men heele stukken uit de geschiedenis van het Sticht onderzocht, de som
van zijn bevindingen opmaakte en dan constateerde, dat Beka ongebruikt
in de kast kon blijven staan.
De Hollandsche historiographie heeft den druk van Beka's gezag
minder gevoeld. Buchelius had door den titel, welken hij aan het Chronicon
gaf en de indeeling, die hij er in aanbracht, daaraan het voorkomen ge
geven van een Utrechtsche bisschopskroniek, die men onwillekeurig plaatste
naast de Hollandsche gravenkroniek van Johannes van Leiden. Maar
de hoofdzaak was, dat men voor de Hollandsche geschiedenis al vroeg
beschikte over een oudere bronnenliteratuur, die reeds in de 18e eeuw
aangevuld werd door het charterboek van Van Mieris.
Evenwel ook voor de historie van het graafschap begon het, naar
mate de behoefte aan wetenschappelijk gezifte kennis toenam, een voort
durend dringender eisch te worden, dat nu eindelijk eens vastgesteld werd,
wat men aan Beka had. Doch toen de dagen vol waren, verscheen niet
de lang verwachte Beka-editie, waarin aan de hand van een zuiveren tekst
werd aangewezen, wat in het Chronicon nog bruikbaar was, öf bij gebrek
aan beter onder meer of minder voorbehoud als bruikbaar aanvaard moest
worden, maar er is een vernietigende Beka-critiek gekomen. Dat er iets
dreigde voor den ouden chronist, was niet meer onbekend; Prof. Oppermann
131
had zich reeds onheilspellend uitgelaten over hem, bepaaldelijk in zijn
Untersuchungen zur Geschichte von Stadt und Stift Utrecht
(Westd. Zeitschr. XXVII en XXVIII). Beka was nog minder oorspronkelijk
dan men tot nu toe gemeend had: zijn hoofdbron was geweest het
Chronicon Tielense en wat hij daaruit geput had, was door bij-
mengselen sterk vertroebeldzijn gansche methode om zoo te zeggen
„gemeingefahrlich". Hij stond dus reeds in het politieblad gesignaleerd
aan Dr. Coster bleef voorbehouden om den grijzen boosdoener onscha
delijk te maken. Deze heeft hem met zijn eigen getuigen geconfronteerd
en het resultaat is allerbedroevendst geweest. Zijn kroniek, zooals ze daar
voor ons ligt, heeft naar het oordeel van Dr. Coster als geschiedbron
„haar waarde volkomen verloren".
Ik wil niet verhelen, dat de loop, dien de zaken genomen hebben,
dat het n.l. op een afstraffing van Beka en niet op een nieuwe Beka-uitgave
uitgekomen is, mij betreurenswaardig schijnt.
Doch eigen wensch of verwachting mogen voor den referent geen
maatstaf van beoordeeling zijn. Ik zal mij dus eerst bepalen tot een
bespreking van den inhoud van Dr. Costers boek, opdat blijkt, of dit
bevat, wat hij zich voorstelde te leveren.
Het eerste hoofdstuk behelst een overzicht van de historiographie van
Utrecht en Holland tot op Beka. Voorop gaat een beschrijving van de,
hoofdzakelijk hagiographische, literatuur over de oudste geschiedenis van
het bisdom, die haar aanzijn dankt aan buitenlandsche auteurs; daarna
wordt de locale geschiedschrijving uit het Sticht en het graafschap behan
deld. Omvangrijk is het geheel niet geworden en kon het ook niet
wordende geestelijkheid in deze streken is niet zeer schrijflustig geweest.
Al te moeilijk was de samenstelling evenminde voortreffelijke Geschichts-
quellen van Wattenbach en de inleidingen op de bronnenuitgaven hebben
niet veel meer overgelaten voor zelfstandig onderzoek. Slechts nu en dan
behoefde de schr. er zelf op uit te gaan. Hij deed dat gewoonlijk zonder
aarzeling; maar eenige keeren is hij ook vastberaden een verkeerden v/eg
ingeslagen, naar mij voorkomt. Ten bewijze hiervan eenige voorbeelden.
Ze hebben niet de strekking om aan te toonen, dat op het eerste hoofdstuk
veel aan te merken valteen zekere uitvoerigheid is evenwel noodig tot
motiveering van mijn tegenspraak. Wel echter verduidelijken ze een be
zwaar, dat ik over het algemeen tegen schr.'s manier van bewijsvoering heb.
In de Annalen van St. Marie onderscheidt de uitgever, Mr.
S. Muller Fzn., deze deelen1°. 539—898 van vreemde herkomst, wel
licht uit de buurt van Emmerik: 2°. 904—1128 geschreven te Utrecht,
onzeker waar; 3°. 1131 1138 en 4°. 1139—1267. Het eerste stuk bevat
35 korte aanteekeningen over de algemeene rijksgeschiedenis. De hieronder
voorkomende drie mededeelingen over Willibrord en van Bonifatius be-
