46
Verschillende omstandigheden zijn oorzaak, dat aan de samenstelling
van de reeds aangekondigde en dringend noodzakelijk geoordeelde indices
op de Utrechtsche archief-inventarissen nog niet de hand geslagen is. Nu
het echter door de groote uitbreiding, die de gemeente-verzamelingen
sedert de verschijning der catalogi verkregen hebben, noodig is geworden
daarop supplementen uit te geven, is besloten tegelijk de indices op de
inventarissen van het archief ter hand te nemen, daar voortdurend, bijna
dagelijks, de behoefte daaraan zich deed gevoelen. Door den archivaris
werd mij derhalve opgedragen de samenstelling van indices van persoons
namen, plaatsnamen en zaken op de drie deelen (afdeelingen) van den
inventaris van het oude archief der gemeente Utrecht.
Het zal niemand verwonderen, dat ik mij, na het ontvangen van deze
opdracht, aanstonds trachtte op de hoogte te stellen van de literatuur
over het samenstellen van indices. Mijne bevinding was echter teleur
stellend. Wel komt nu en dan in een voorwoord of eene noot eene korte
verklaring voor van dezen of genen bewerker van een archief-inventaris
over den vorm, waarin de index op zijn werk is samengesteld, over
de wijzewaarop patronymica zijn opgenomen, - over de volgorde
der namen naar de spelling, en over andere op den samengestelden
index betrekking hebbende bijzonderheden. Maar eene kompleete een
voudige handleiding, waarin zooveel mogelijk alle bijzonderheden worden
aangegeven, die men bij de samenstelling van indices heeft in het oog te
houden, waarin alle vereischten worden opgesomd, die een index moet
bezitten, wil hij aan de regelen van doelmatigheid, nauwgezetheid en vol
ledigheid beantwoorden, een dergelijk stuk zocht ik te vergeefs. Ook
de Handleiding, die in 64, 81 en 82 de indices op archief-inven
tarissen en regestenlijsten bespreekt, wijdt daaraan uit den aard der zaak
slechts algemeene beschouwingenhet was daar dan ook niet de plaats,
om door te dringen in al de détails van een zoo speciaal onderwerp, dat,
wil men het nauwkeurig beschrijven, den bewerker noodzaakt, om dikwijls
af te dalen in tal van kleinigheden.
Toch bleek mij het bezit van zulk eene handleiding onontbeerlijk
men moet een vast systeem bezitten, waarnaar de opgedragen arbeid kan
verricht worden. Te meer was het in dit geval noodig, omdat bij de uit
gebreidheid van den te bewerken inventaris (3 deelen met ruim 5600
nummers) de arbeid (die noodwendig door tal van andere noodzakelijke
bezigheden onderbroken zal worden) een geruimen tijd duren zal, eene
omstandigheid, die aan de eenvormigheid van het werk zonder twijfel
schade moet toebrengen, als een vaste basis ontbreekt.
In overleg met den archivaris besloot ik dus, zelf een systeem te
ontwerpen, waarbij voor elk der drie te maken indices bepaalde regels
werden vastgesteld, om dan deze regels, zoo noodig door eenen verklaren-
47
den tekst toegelicht, als leiddraad bij den arbeid te gebruiken. Tijdens
de bewerking der derde afdeeling (het deel, waarmede de arbeid begonnen
werd) zijn deze regels ontworpen, herhaaldelijk gewijzigd en aangevuld,
naar mate in de praktijk de behoefte daaraan zich deed gevoelen, om
eindelijk definitief te worden vastgesteld. Zoo is de arbeid, in de volgende
bladen vervat, ontstaan; ik onderwerp die thans niet zonder schroom aan
publieke beoordeeling.
Niet zonder schroom. Want stellig is niemand meer dan de schrijver
zelf overtuigd van de leemten en gebreken, die dezen arbeid aankleven.
Waarom die dan door den druk wordt algemeen gemaakt? Het geschiedt
in de verwachting, dat door wetenschappelijk gevormde archief-ambtenaren
kritiek, veel kritiek daarop moge uitgeoefend worden, kritiek, die
ook aan den schrijver zelf (egoïstische gedachtebij de voortzetting
van zijn werk zal ten goede kunnen komen! Maar het geschiedt ook,
opdat langs dezen weg op den duur het hoofddoel bereikt worde het
ontwerpen en vaststellen eener goede handleiding voor het samenstellen
van indices op werken van historischen aard, en meer in het bijzonder
op archief-inventarissen en regesten-lijsten. Want ik ben overtuigd, dat
het vaststellen van een systeem voor het vervaardigen van indices, waarbij
eenvormigheid van opneming en rangschikking van persoons- en plaats
namen en namen van zaken wordt verkregen (natuurlijk voor zoover het
mogelijk is, zulk een systeem op werken van verschillenden aard toe te
passen), een weldaad zou zijn, zoowel voor samenstellers als voor
gebruikers van indices.
INLEIDING.
Alvorens over te gaan tot behandeling van de regelen voor elk
der drie indices (van persoonsnamen, van plaatsnamen en van zaken
mogen hier voorafgaan enkele mededeelingen over de geschiedenis van
de indices en eenige algemeene beschouwingen over de wijze, waarop
indices moeten samengesteld worden.
Allereerst over den naam index. Terwijl men voorheen meestal
van een register sprak (persoons-, plaats- en zaakregister),
eene benaming die reeds oudere benamingen (naamlijst, naamwijzer,
tafel en klapper) had vervangen, is thans, ingevolge het bepaalde in
Door liet hier behandelen van slechts drie indices, van persoonsnamen,
plaatsnamen en zaken, wordt in geen geval de meening uitgedrukt, dat andere
indices, b.v. op ambten, op zegels enz., als onnoodig of overtollig beschouwd
mogen worden. Integendeel leert dagelijksche ondervinding, dat ook die indices
voor het onderzoek van groot belang kunnen zijn. Maar aangezien elke soort van
index zijne speciale eischen heeft, en mij slechts de samenstelling der drie eerst
genoemde werd opgedragen, heb ik gemeend mij zonder bezwaar vooralsnog tot
het ontwerpen van regels voor die indices te kunnen bepalen.
