82
het koor ingericht voor schouwburg- en concertzaal, terwijl het schip der kerk
tusschentijds nog dienst deed als hooimagazijn. Het beroemde abdijgebouw
te Middelburg, oorspronkelijk een klooster, is, na verschillende bestemmingen,
voor eenige jaren in gebruik genomen voor het rijksarchief in Zeeland.
Menig kerkgebouw werd in oorlogstijd gerequireerd voor tijdelijke ver
blijfplaats van troepen, ja zelfs voor paardenstal. Maar ook partikuliere
gebouwen ondergingen in den loop der eeuwen meermalen eene geheele
verandering van bestemming; de geschiedenis van het Bisschopshof te
Utrecht, het kasteel Oostende te Goes en tal van andere gebouwen leveren
daarvan het bewijs. Deze argumenten geven reeds van zelf de be
doeling weer van de gemaakte opmerkingalleen datgene, wat een gebouw
als gebouw betreft, wordt in den index van plaatsnamen opgenomen
feiten, gebeurtenissen, die binnen een gebouw plaatsgrepen, worden opge
nomen in den index van zakendoor ook deze hier op te nemen, zou
de index van zaken niet meer aan zijn doel beantwoorden.
Er doen zich gevallen voor, dat in een inventaris gesproken wordt
over een gebouw binnen eene stad zonder bepaalde aanwijzing, welk ge
bouw bedoeld wordt, b.v. verhuring van eene stal in de Bergstraat;
reparatie van eene hofstede onder Blijenburgoverkluizing van eene
kelder aan de Oudegracht. De woorden stal, hofstede en kelder
geven echter eene te weinig bepaalde aanwijzing, om als plaatsnaam in
den index opgenomen te wordenin deze gevallen plaatse men dus
Bergstraat onder straten, Blijenburg onder de heerlijkheden, Oudegracht
onder de grachten, en daarachter (stal in de), (hofstede onder) en (kelder
aan de).
20. Bij verschil van spelling van een plaatsnaam
wordt de naam volgens de jongste spelling, die in
den inventaris voorkomt, als hoofdnaam in den in
dex opgenomen, waarachter dan de namen met de
vroeger voorkomende spellingen vermeld worden.
Zijn de verschillende spellingen van een plaats
naam van zoo afw ij kenden aard, dat zij ook in de
uitspraak verschil opleveren, dan worden ook die
vroegere spelwijzen in de alphabetische volgorde
opgenomen, met eene verw ij zing naar den als hoofd
woord opgenomen naam.
Enkele plaatsnamen ondergingen in de middeleeuwen herhaalde malen
door verschil van spelling zoo belangrijke verandering, dat zij voor
oningewijden moeielijk te herkennen zijn (b.v. Broclede, Broeclede,
Brokelede, Bruclede enz. ons hedendaagsch Breukelen). Maar bovendien
83
komen herhaalde malen, en dan tot zelfs in de 18e eeuw toe, ook kleinere
verschillen in de spelling van plaatsnamen voor, meestal door het wisselend
gebruik van enkele letters (b.v. Aldenzale, Aldensael, Aldenzeel, Oldenzel,
Oldensale enz. Oldenzaal; Amersfoirt, Amersforde, Amersvoerde, Amers-
foert enz. Amersfoort). Deze afwijkingen in de spelling, hetzij grootere
of kleinere, maken het noodig, om over de wijze van opneming in een
index een bepaalden regel vast te stellen. Ook hierbij zal een onderzoeker
(evenals bij den index van persoonsnamen) zonder twijfel het meest gebaat
zijn, wanneer in den index als hoofdnaam wordt opgenomen de naam met
de spelling, zooals die het laatst in het te indiceeren werk voorkomt, en
die dus de hedendaagsche spelling stellig het meest zal nabij komen. In
ieder geval moet, door het aanbrengen van verwijzingen, zorg gedragen
worden, dat geen enkele naam met afwijkende spelling uit het oog verloren
kan worden. Het spreekt van zelf, dat bij geringe afwijking in de spelling
(b.v. een of enkele letters aan het einde van een woord) eene verwijzing
onnoodig is.
21. Het alphabetiseeren van plaatsnamen ge
schiedt volgens dezelfde regelen, die daaromtrent
voor den index van persoonsnamen zijn vastgesteld.
Eene toelichting van deze schijnt, na het medegedeelde onder 16
onnoodig.
INDEX VAN ZAKEN.
22. De hoofdgedachte van elk nummer van een
inventaris of van elke mededeeling in een historisch
werk wordt, wanneer deze eene zaak betreft, in den
index van zaken uitgedrukt door het meest sprekende
woord, dat die gedachte aangeeft of omschrijft.
In 64 van de Handleiding, die het samenstellen van indices
van persoons- en plaatsnamen op archief-inventarissen met beslistheid voor
schrijft, wordt ook de wenschelijkheid betoogd van een index van zaken
maar alleen de wenschelijkheid wordt daar uitgesproken, „want", laten
de schrijvers er op volgen, „een index van zaken heeft vele bezwaren."
Ongetwijfeld worden door ieder, die zich ooit zet tot het samenstellen
van een index van zaken, deze woorden onderschreven. Maar dit mag ons
toch niet weerhouden, om, waar een index van zaken voor het historisch
onderzoek van minstens even groote waarde moet geacht worden als indices
van personen- en plaatsnamen, te trachten, zoo niet het volmaakte, toch
het best mogelijke te verkrijgen.
Het ligt in den aard der zaak, dat de juiste keuze van de hoofd-
