56
nemende archivaris der Nederlandsche Hervormde kerk zijne taak blijft
vervullen niettegenstaande de talrijke teleurstellingen, die hem daarbij
telkens moeten ten deel vallen. Of is het geene teleurstelling, als bij het
nazien van vroegere inventarissen deelen van het archief blijken verloren
te zijn gegaan, zonder dat voldoende medewerking verleend wordt om die
deelen op te sporen? Wanneer de stukken blootgesteld zijn aan vocht
of brandgevaar, terwijl de archivaris niet in staat is maatregelen te nemen
om dat gevaar af te wenden, maar alleen kan adviseeren, op gevaar af
dat het advies door de betrokkene kerkelijke autoriteit naast zich zal
worden neergelegd? Telkens stuit men in het verslag op zinsneden als
deze: „Het oudste lidmatenboek...., volgens eene bestaande lijst vroeger
aanwezig, was niet te vinden. Een der vorige predikanten daarnaar
gevraagd, wist geene nadere aanwijzing te geven" (blz. 6, 7)„ik heb
den predikant, die tijdens mijn bezoek afwezig was, over den toestand
van het archief geschreven en hem voorstellen gedaan aangaande de
ordening en de bewaring daarvan" (blz. 7)„de archieven van den kerke-
raad en van het Classicaal Bestuur worden bewaard in de kerkekamer,
waar zij wel droog staan, maar te veel aan brandgevaar zijn blootgesteld.
Ik heb daarvoor gewaarschuwd" (aid.); „over eenige maatregelen, tot
behoud en regeling van het archief te nemen, heb ik geschreven aan den
archivaris van de diaconie" (blz. 15)„te Rheden zag ik, wat er van
archief was, in een catechisatielokaal. Daar de predikant afwezig was,
kon ik niet te weten komen, waar het gewoonlijk bewaard werd" (aid.)
„uit een ijzeren kist, staande in eene muurkast in de kerkekamer, kwamen
in zeer vochtigen toestand diaconierekeningen en quitanties voor den dag
en verder de kerkeraadshandelingen van 1816 af tot de laatste jaren van
de voorgaande eeuw. Ik heb den predikant geraden, wat uit de ijzeren
kist was gekomen, daar niet meer in te bergen, maar eene geschikte kast
te laten maken" (blz. 20, 21); „in de kerkekamer is gelijkvloers een
brandvrije kluis gemaaktzij zal eerst in gebruik genomen worden,
als zij geheel droog zal zijn. Ik meende den raad te moeten geven, over
de betrouwenswaardigheid nog eens het oordeel van deskundigen in te
winnen" (blz. 21); „op de vraag, onlangs door mij gedaan, of deze boeken
(o. a. de twee oudste classicale aktenboeken) terug waren, ontving ik van
den Scriba der Classis tot antwoord, dat hij daarover geschreven had
aan den gebruiker, die hem echter zeer langzaam scheen in het terug
geven" (blz. 25, 26)„intusschen heb ik nadere inlichtingen aangaande
het archief ontvangen, waarin o. a. dit„Van de Classicale Acten is deel I
helaas! spoorloos verdwenen; deel II is, meen ik, uitgeleend" (blz. 30);
„tot mijn leedwezen werd mij niet toegestaan het kerkeraadsarchief, dat
in een muurkast in dezelfde kamer (als het archief der classis) bewaard
57
wordt, in oogenschouw te nemen" (blz. 33). In haar terughoudendheid
zijn die uitingen veelzeggend.
Gelukkig staat tegenover dat gebrek aan medewerking op sommige
plaatsen, belangstelling elders. Van tal van archiefstukken kan de heer
Hulsebos berichten, dat zij hersteld, gebonden of gerepareerd zijnmen
raadplege slechts wat hij schrijft omtrent de archieven van Barneveld,
Bommel (classis), Dinxperloo, Doesburg, 's-Heerenberg, Terborg, Tiel,
Zevenaar, Loosduinen, Monster en de voormalige classes van Middelstum
en de Marne. Vermiste boeken, behoorende tot de kerkeraadsarchieven
van Doesburg en Nijmegen, tot het archief der classis Zutfen en tot die
van de provinciale kerkbesturen van Gelderland en Zeeland, zijn terug
gevonden. Te Nijmegen is het oudste aktenboek, dat vermist werd, eenige
jaren geleden door bemiddeling der firma Fred. Muller weder in het
archief van den kerkeraad teruggekomen. Verbetering is toegezegd te
Aalten, Bommel, Doesburg, Nijkerk, Dordrecht, Loosduinen en elders.
Op Zuidbeveland blijft de onvermoeibare heer De Kruyter zijne goede
zorgen aan de kerkelijke archieven wijden. Dat alles zijn verblijdende
berichten, die bewijzen, dat de groote moeite, die de heer Hulsebos zich
zoo belangeloos geeft, niet tevergeefs is gedaan, en die hem mogen steunen
in zijn strijd tegen onverstand en onverschilligheid.
Gelijk reeds uit het bovenstaande blijkt, heeft de heer Hulsebos zich
hoofdzakelijk bezig gehouden met de archieven van Geldersche en enkele
Zuidhollandsche gemeenten. Uit het vele wetenswaardige, dat hij daar
omtrent mededeelt, wil ik gaarne op een paar punten nader de aandacht
vestigen. Boven sprak ik reeds van het terugvinden van verloren stukken
van het archief van het provinciaal kerkbestuur van Gelderland. Zij
werden, gelijk de heer Hulsebos bericht, na lang zoeken op aanwijzing
van de dochter van een vorigen koster der Eusebiuskerk te Arnhem terug
gevonden. „Zij waren voor ongeveer dertig jaren geborgen in eene kast
onder de trap van het orgel, voor welker deur in de benedenruimte van
den toren later steenen gestapeld waren, tengevolge waarvan kast en
inhoud geheel uit het oog verloren waren". Elders loopen thans aanwezige
stukken gevaar verloren te gaan, zoo te Leidschendam, waar enkele deelen
niet in het archief, maar in de boekenkast van den predikant ge
plaatst zijn.
Overal heeft de archivaris de belangrijkste stukken, die hij vond,
aangeteekend. Het merkwaardigste is wel een in 1435 aangelegd memorie
boek van Voorburg. In verschillende archieven vond dr. Hulsebos ook
deelen of stukken, die er niet thuis behoordenzoo in dat van den
kerkeraad te Doesburg een boek van het St.-Sebastiaansgilde aldaar, thans
overgedragen aan het stadsarchief; in dat van Huissen een schepenprotocol,
sedert overgebracht naar het rijksarchief in Gelderlanden in dat van
