86
Over de resultaten dezer opleiding heb ik niets vernomen alleen kan
ik uit eigen ervaring verzekeren, dat, zooals trouwens de vergelijking van
dit programma met het spaansche verwachten doet, de talenkennis der
portugeesche ambtenaren aanmerkelijk grooter is dan die hunner spaansche
collega's.
De colleges worden grootendeels gegeven buiten archief en bibliotheek
in den Curso Superior de letras doch de palaeographie en diplomatiek
worden onderwezen in het archief, de bibliologie en de numismatiek in de
nationale bibliotheek. Het verstrekken van dit onderwijs wordt door den
opperbibliothecaris, die het opperbestuur voert over de staatsbibliotheken
en het staatsarchief, opgedragen aan conservators dier inrichtingen, en deze
zijn verplicht die opdracht te aanvaarden.
De plaatsing aan archief of bibliotheek ontslaat den jeugdigen amb
tenaar niet van verdere examens; wil hij vooruitkomen, dan moet hij bij
vergelijkende examens den prijs weten weg te dragen. Het besef der
voortreffelijkheid van dit systeem is bij de portugeesche regeering blijkbaar
zeer levendig, want het wordt zelfs toegepast bij de vacature eener por
tiersplaats. Van dezen beambte opwaarts geldt het voor verschillende
rangen van amanuensis en voor de plaatsen van tweeden conservator
eerst wie deze hoogte bereikt heeft, kan de examenzorg van zich afzetten,
want de bevordering tot eersten conservator geschiedt naar anciënniteit
en de benoeming tot directeur bij keuze door de regeering. x)
Het archief, met welks organisatie een aanvang schijnt te zijn gemaakt
onder koning Ferdinand I 2) (13671383), was aanvankelijk vooral be
stemd om de registers en rekeningen der regeering te bewaren (tombo
register, cartularium) en werd gevestigd in den toren van het koninklijk
kasteel te Lissabonzoo ontstond de naam Archivo da Torre do Tombo. 3)
De groote aardbeving, die Lissabon den len November 1755 teisterde,
wierp ook den toren omverde toenmalige conservator, Manoel de Maya,
wist echter een groot gedeelte der papieren te redden, die naar het klooster
van Sao Bento werden overgebracht, waar het archief nog steeds, naast
het Palacio das Cortes, gevestigd is. In de 19e eeuw heeft het groote
vermeerdering van documenten verkregenimmers de archieven der op
geheven kloosters en de archieven van kerken en godsdienstige corporaties,
de laatste voor zoover het de stukken van vóór 1600 aangaat, zijn er
gaandeweg in opgenomen.
Aau het archief zijn verbonden: één directeur, vier eerste conservators, twee
tweede conservators en acht amanuenses.
J) Dit zegt een decreet van 2 Oct. 1862, afgedrukt bij Gf. Pekeira, B i b 1 i-
othecas e Arch ivos Nacionaes (1903), p. 11.
3) Over de geschiedenis van dit archief kan geraadpleegd wordenJoao Pedbo
Ribeiro, Memorias authenticas para a hiiftoria do real Archi
vo (Lisboa, 1819).
37
Het Archivo da Torre do Tombo, J), hoevele belangrijke stukken voor
de inwendige geschiedenis van Portugal het moge bevatten, kan den
vreemdeling, die er licht komt zoeken voor de historie van zijn eigen
land, geen groote voldoening schenken. Men zou verwachten, dat in dit
algemeene staatsarchief serieën van documenten aanwezig zouden zijn
betreffende de verschillende landen, waarmee Portugal in betrekking heeft
gestaan. Doch die verwachting is valschzij zijn er noch voor Nederland
noch voor andere landen. Vraagt men naar de verklaring van dit ver
schijnsel, dan wordt men geregeld herinnerd aan de vernieling, door de
aardbeving van 1755 teweeggebracht, doch deze kan toch niet de geheele
verantwoordelijkheid dragen. Het schijnt, dat langen tijd zeer weinig
zorg is gedragen voor de staatspapieren, en dat zij dientengevolge in
allerlei handen zijn geraakt; het verblijf der Franschen in Portugal, de
revoluties en troonstrijd zullen mede schuld hebben, en daarenboven
hoorde ik, dat tot diep in de 18e eeuw het uitleenen van hand
schriften en documenten uit bibliotheken en archief wel wat heel liberaal
in praktijk was gebracht, daar het maar al te dikwijls geschied was, dat
de uitgeleende stukken nimmer terugkeerden. Ik kan van het een en
ander niet met zekerheid spreken, maar hoe het dan ook zij, een feit is
het, dat ik in het Archivo da Torre do Tombo geen afdeeling Hollandica
aantrof. Wel heb ik verschillende uitvoerige indices gezien, waarvan
ik nog iets wil meedeelen.
De eerste index, dat te mijner beschikking werd gesteld, heeft
betrekking op eene verzameling, bekend onder den naam C o r p o
C h r o n o 1 o g i c o. Zij is, zonder schifting naar materie, gevormd uit
allerlei documenten, die de bovengenoemde Manoel de Maya na de aard
beving van 1755 uit de verwoesting redde. De index, met groote
zorg bewerkt, bestaat uit niet minder dan 5 deelenvier deelen persoons
namen, één deel namen van zakenalle in alphabetische volgordehet
laatst bedoelde deel telt 707 foliobladzijden.
Een dergelijk allegaartje is de collectie, die met den naam G a v e-
tas Antigas wordt aangeduid, naar het schijnt omdat zij vóór de
aardbeving in laden werden bewaard. Yoor de Gavetas Antigas bestaat
eveneens een uitvoerige, alphabetisch gerangschikte inventaris in 2 deelen,
te zamen 1148 fol. bladzijden.
Met minder zorg is een derde, weer kleinere verzameling van aller
lei geïnventariseerd, die den naam draagt van Cartas Missivas;
hierop bestaan slechts inventarissen in den vorm van vijf bundeltjes kleine
Over archief en bibliotheken te Lissabon vindt men het een en ander van
Berthelot in de Nouvelles Archives des Missions scientifiques
(1891), en bij Danvers, Report to the Secretary of State for India
in Council on the Portuguese Records relating to the East
Indies etc. (1892).
