36
Het is mijne taak niet de middelen te besprekenwelke men tot
heden heeft aangewend om onze oude dokumenten voor bederf te be
hoeden, en hunne grootere of mindere waarde te beoordeelen, en nog veel
minder om de resultaten, door aanwending van die middelen verkregen,
te vergelijken met die van de zaponbehandeling. Ik wil U alleen door
middel van deze door mij gezaponneerde boeken, papieren en perkamenten
oorkonden laten zienwelke resultaten ik met dit conserveeringsmiddel
verkregen heb. Tevens wil ik U aantoonen, dat deze volkomen overeen
stemmen met die van Dr. Schill.
Zapondat zooals wij reeds gezien hebben, in hoofdzaak bestaat uit eene
oplossing van nitro-celluloseheeft de eigenschap poreuze voorwerpen
geheel te doordringen. Naarmate nu een voorwerp grootere poreusheid
bezit, in des te grootere mate zuigen alle vezels van het behandelde
stuk het vocht op. Verdampt nu het oplossingsmiddel, het amylacitaat,
dan blijft in dit voorwerp de nitro-cellulose achter, die de daarmede ge
ïmpregneerde voorwerpen harder en steviger maakt, iedere vezel meteen
vliesje omgeeft en een bindmiddel tusschen de losgeraakte vezels vormt.
Daar nu de nitro-cellulose gelijkmatig door het geheele stuk verspreid is,
verhindert ze dat het voorwerp bij het buigen barst. Tevens maakt ze,
dat het voorwerp tegen alle schadelijke atmospherische invloeden bestand is.
Dr. Schill vat de werking van zapon op perkament en papier in
de volgende punten samen
1. Het met zapon geimpregneerde papier of perkament verkrijgt,
ook al hangt het nog slechts met dunne vezeltjes aan elkaarweer een
behoorlijke stevigheid.
Van de waarheid van deze stelling kan ik u niet beter overtuigen,
dan door u een quatern van een Proclamatieboek van Wonseradeel
(163033) voor te leggen. Zooals gij ziet, is het papier zoo sterk ver-
vuurd, dat het bij het aanraken in stof valt. Verschillende van deze
vellen heb ik gezaponneerdopdat gij de werking van het zapon des te
beter zoudt kunnen constateeren. Gij zult mij moeten toegevendat de
gezaponneerde gedeelten in hooge mate hunne oorspronkelijke stevigheid
en veerkracht hebben teruggekregen.
Het Proclamatieboek, waaruit deze quatern afkomstig is, verkeerde
in een zeer deerniswekkenden staat. Geheele bladzijden waren sterk
vervuurd en de rest was door het verliezea van de lijm reeds zacht geworden.
Om het boek te kunnen zaponneerenwerd het geheel uit elkaar genomen
en ieder vel afzonderlijk gezaponneerd. De zeer beschadigde helft van
ieder vel is met onverdund zapon bewerkt; het overige gedeelte, hoewel
weinig beschadigd, doch door het verliezen van de lijm zacht geworden,
werd door indompelen in verdunde zapon verhard. Na deze bewerking
37
verkeert het thans weer in zulk een toestand dat zelfs het hardhandigste
aanpakken het geen schade kan doen.
Het Hypotheekboek uit Franekeradeeldat hier voor u ligt, is voor
de behandeling met zapon niet uit elkaar genomen. De beschadigde
vellen zijn door zaponbewerking verhard en door ze te beplakken met
Japansch papier gerepareerd.
Dezelfde resultaten vertoonen u de hier tentoongestelde perkament
oorkonden. Ik vestig uwe bijzondere aandacht op de door zapon gerepa
reerde perkamenten strookjes, waaraan de zegels hangen. Zelfs de meest
vervuurde hebben zulk eene stevigheid verkregen, dat afvallen van de
zegels niet meer te vreezen is.
2. Is het papier nog in goeden toestanddan wordt het steviger
en vaster.
Geen sprekender voorbeeld zou ik u kunnen geven, dan dit gezapon
neerde vloeipapier. Door zaponbewerking is het hard en stevig geworden
en heeft het zijne vroegere hoedanigheid geheel verloren. Ook de verschil
lende papiersoortendie hier gezaponneerd en ongezaponneerd voor u
liggenzullen u van de waarheid der stelling overtuigen.
3. Het papier verliest zijn vermogen om water tot zich te trekken
en blijft totaal ongevoelig voor vocht.
De juistheid van het gezegde blijkt reeds uit de met gezaponneerd
vloeipapier genomen proeven. Maar nog meer zal deze blijken uit een
proef, die collega Bos genomen heeft door gezaponneerd en ongezapon
neerd Japansch papier eenige dagen in water te leggen. Het gezapon
neerde papier is nog in volkomen goeden staat, het ongezaponneerde
daarentegen is reeds sterk aan het vergaan.
Ik vertoon u hier verschillende velletjes geliniëerd normaalpapier,
waarvan een gedeelte gezaponneerd het andere ongezaponneerd is. Beide
hebben acht dagen lang in water gelegendat ik aan de felle zon heb
blootgesteld. Het gezaponneerde papier, zooals gij kunt zien, vertoont
geene enkele afwijking, het ongezaponneerde is echter reeds zoo sterk
vergaandat het gaatjes vertoont en van de blauwe lijntjes geen spoor
meer te vinden is.
4. Het zapon doet geen schade aan inkt of kleuren van oude
handschriftenhet schrift wordt integendeel door zaponbewerking helderder
en komt beter uit.
Het bewijs hiervan geven u duidelijk alle hier tentoongestelde
handschriften, papier- of perkamentoorkonden, vooral die, welke uit het
Groninger rijksarchief afkomstig en met onverdund zapon behandeld zijn.
Welken invloed het zapon op modern drukwerk heeft, toont u ten
duidelijkste een hier tentoongesteld gezaponneerd vel uit het „Centralblatt
für Bibliothekswesen". Het onderscheidt zich van het overige gedeelte
