190
In den tweeden jaargang worden overzichten gegeven van het
archiefwezen in Saksen, Wurtemberg, Brunswijk en Anhalt.
In Saksen vindt men het „Hauptstaatsarchiv" te Dresden, en
onafhankelijk daarnaast het „Kriegsarchiv", het archief van den
Dresdener Lehnhof en eenige klooster-, kapittel- en huisarchieven.
De staat oefent zeker toezicht uit op de „Pfarrarchive" (door middel
van het „evangelisch-lutherische Landeskonsistorium") en op de
stedelijke archieven (door het Hauptstaatsarchiv). De laatsten worden
geregeld geïnspecteerd. Zoo noodig wordt opzending van beide
soorten van archieven naar het centraal archief uitgelokt; ook
kapittel- en familie-archieven zijn daar reeds opgenomen. Bij de
ministeriën enz. moeten door de besturen en ambtenaren worden
ingezonden de stukken, welke naar hunne meening kunnen worden
vernietigd. Wat hiervan bewaard blijft, wordt geplaatst in het
Hauptstaatsarchiv. Ook worden hierin opgenomen de talrijke brief
wisselingen van leden van het koninklijk huis, omdat een afzonderlijk
Königliches Hausarchiv niet bestaat. Inlichtingen worden verder
gegeven omtrent de splitsing der archivaliën in archievende reper-
toriën, de financiën (aankoopen voor archieven en salarissen). Het
gebruik van het archief gemaakt is stjjgende. Het bestuur van het
Hauptstaatsarchiv geeft zelf verlof tot onderzoek in stukken tot
1831 (in Beieren slechts tot 1801); slechts in zeer enkele gevallen
is ministerieele machtiging noodig. Inzage wordt gegeven van de
„Registranden"; naar elders worden stukken verzonden.
In Wurtemberg vindt men een Ministerium des Königl. Hau-
ses und der Auswartigen Angelegenheitenwaaronder ressorteert de
Direktion des Königl. Geheimen Haus- und Staatsarchives. Deze
Direktion bestuurt 3 archieven: het K. Geheime Haus- und Staats-
archiv te Stuttgart, het K. Staatsfilialarchiv te Ludwigsburg en „das
dem Staate und der Stadt Hall gemeinschaftliche Archiv in Hall".
Het filiaalarchief bevat gelijksoortige stukken als het eerstgenoemd
archief, doch bepaaldelijk de omvangrijkere en jongere actenmassa's,
terwijl de oorkonden en de belangrijkere stukken aan het Haus- u.
Staatsarchiv zijn toegewezen. Verder bestaat er: 1. een Archiv
des Iunernbevattende de archieven det in 1806 en 1817 opge
heven besturen, wier functiën op het ministerie des Innern zijn
overgegaan, en verder de stukken, die bij dat ministerie kunnen
worden gemist; 2. een Finanzarchivbevattende gelijksoortige
archieven en stukken van financieelen aard. De Archivdirektion"
bestaat uit 8 personen met academischen graad; het filiaalarchief
wordt ter plaatse bestuurd door een Expeditor, het derde archief
staat onder een beambte der stad Hall. Verlof tot onderzoek geeft
191
het bovengenoemd ministerie via de Archivdirektionbehalve in
het Hausarchiv, waar toestemming van het Königl. Ministerium
noodig is. Een Wirtembergisches Urkundenbuch toont de werkzaam
heid der archiefambtenaren aan de buitenwereld. Alle stukken,
welke voor den loopenden dienst niet meer noodig zijnmoeten
worden ingezonden bij de Archivdirektion ter opname in de depots.
In Brunswijk dagteekent het herzogliche Landeshauptarchiv
te Wolfenbüttel van 1746, toen von Praun de opdracht ontving alle
in het hertogdom verspreide archivaliën bijeen te brengen. Zoo
bevat het depót tal van grootere en kleinere archieven van zeer
verschillend karakter. De voor den loopenden dienst overbodige
stukken worden door de archiefambtenaren in overleg met de be
trokken besturen of ambtenaren nagegaan met het oog op ver
nietigbaarheid. De ordening der rest geschiedt te Wolfenbüttel; de
betrokkene besturen of ambtenaren ontvangen afschrift dier repertoriën,
opdat de band tusschen oud en nieuw archief bewaard blijve. Het
herzogliche Staatsministerium geeft verlof tot het gebruik van het
archief en het verzenden van archivalia. Zoo ook ressorteert het
archief onder dat ministerium en bepaaldelijk onder den minister
van justitie en eeredienst. Het bezit 2 academisch gevormde ambte
naren een registrator en een pedel (tevens schrijver en helper bij
het ordenen). De tractementen worden weder medegedeeld. Een
oorkondenboek voor Brunswijk zal mettertijd worden uitgegeven
wanneer tijd daarvoor beschikbaar is. De belangstelling in archief
zaken wordt opgewekt door eene voortdurende tentoonstelling van
oorkonden, brieven enz. Buiten Wolfenbüttel zijn stedelijke
archieven te Brunswijk en te Helmstedt.
Yoor Anhalt is een Haus- und Staatsarchiv te Zerbst gesticht,
geplaatst onder oppertoezicht van het hertoglijk Staatsministerium te
Dessau en in 1872 gevormd door vereeniging der „Spezialarchive"
en bij verschillende Landesbehörden aanwezige oorkonden enz. Rech
terlijke en administratieve stukken sedert 1603 worden voorloopig
nog bewaard in de oude 5 hoofdsteden des lands. Het depót bevat
nu: 1. het „fürstliche Gesammtarchiv" (9411603) en 2. het zich
daaraan aansluitend „fürstliche und herzogliche Senioratsarchiv" (1603
1863), en verder de Zerbster, Köthener, Bernburger en üessauer
Hausarchive (alle sedert 1603). Yerlof tot onderzoek wordt ver
leend door het hertoglijk Staatsministerium „und erfolgt in der
Regel im Archivbureau zu Zerbst selbst". Slechts enkele privatis-
sima mogen niet worden gebruikt, terwijl uitleenen slechts bij nood
zaak geschiedt en dan nog in brandvrije localen. Geen onderscheid
tusschen oud en nieuw wordt met het oog op het onderzoek gemaakt.
