30
borgen waren; terwijl dezelfde archievenwanneer ze in de vier andere
vertrekken geborgen wareneerst aan bet rijk zouden komenals dit bet
bewijs van den eigendom in rechte geleverd had. Inderdaad, een even
consequent als verlicht en vrijzinnig vcrdeelingsplanJammer dat het
ten slotte door het Dagelijksch Bestuur zelf is ingetrokken, omdat de
heeren het onderling niet eens konden wordenWelke fraaie regeling
zal thans eindelijk uit het gemeenschappelijk overleg te voorschijn komen
Beter verwachting heb ik van de oplossing eener questie, die hier
vermelding verdient omdat een beginsel van archiefbeheer daarbij be
trokken is. Beter verwachting, want hoewel ik het besluit zelf ernstig
betreur en de redenen daarvan ga in het licht stellenwil ik gaarne
verklarendat ik de motievendie daartoe geleid hebbenten volle
waardeer. Ik bedoel dit. Het gemeentebestuur van Zwolle heeft onlangs
bepaalddat bij het uitleenen van elk archiefstuk door den leener zal
gedeponeerd moeten worden eene waarborgsom van ƒ100.
Ongetwijfeld is het besluit een stap in de goede richting. Was reeds
de openstelling der archieven voor het onderzoek een liberale maatregel
het toelaten van verzending van archieven aan belangstellenden is zeker
nog liberaler. Een vooruitgang dus, en wel in dubbelen zin! Want
terwijl het uitleenen van archiefstukken vroeger wel eens aanleiding heeft
gegeven tot het ontstaan van betreurenswaardige lacunes in de depots,
kan daarvoor natuurlijk weinig vrees meer bestaanzoodra zelfs tegen de
te late terugzending van een stuk eene zoo kolossale boete wordt bedreigd.
Met dat al veroorloof ik mij eeuige bedenkingen tegen den maat
regel te uiten. Zeker, verzending van archieven behoort geen regel te
worden, moet uitzondering blijven; de unieke stukken mogen niet zonder
noodzaak blootgesteld worden aan het gevaar van beschadiging en ver
lies op reis. Maar wordt thans het doel, dat men nastreeft, toch niet
voorbijgestreefd Men behoeft zeker niet te wedijveren met koning
Croesus, als men zich het gemakkelijk gebruik van een lang gewenscht
archiefstuk in zijne woning verschaft door een tijdelijk depot van f 100.
Maar de historicusdie een tiental kloostercharters ter kopieering ont
vangt en zich daarvoor de luxe veroorlooft van een depot van 1000
zal toch in onzen antikapitalistischen tijd reeds gevaar loopen met zekeren
argwaan gadegeslagen te worden. In vele, in de meeste gevallen maakt
dus de bepaling de verzending van archieven eenvoudig onmogelijk. En
toch is zij nog niet eens voldoende immers tal van archiefstukken ver
tegenwoordigen eene veel grootere waarde dan 100, en een oneerlijke
gebruiker zou dezen dus thans met voordeel kunnen behouden.
Derhalve, het Zwolsche gemeentebestuur bereikt zijn doel niet, ter-
wijl het daarentegen iets bewerkt, dat niet gewenscht wordt. Hier moet
misverstand zijngoede bedoelingen komen niet tot haar rechtmen is
31
dezen omweg gewis ingeslagen, omdat men den gewonen, rechten weg
niet kende. Want die weg bestaat. Wanneer men archieven verzendt
naar een openbaar depot (naar een rijksarchief of eene universiteitsbiblio
theeknaar het archief of de bibliotheek eener gemeente, die door het
aanstellen van speciale ambtenaren waarborgen biedt voor eene zorg
vuldige bewaring), dan loopt het uitgeleende archiefstuk inderdaad hoe
genaamd geen gevaar. En het doeldat men zich voorstelde toen men
de waarborgsom eischte, wordt even goed, beter zelfs bereikt, want het
o-evaar van ontvreemding is dan absoluut uitgesloten.
Zoodoende zal men dus allen tevreden stellen. Wil men naast deze
gelegenheid de oude bepaling nog laten bestaan voor verzending naar
plaatsen waar geene openbare depots bestaanof aan personendie alleen
den avond beschikbaar hebben voor het bestudeeren van archiefstukken
dan zal men wellicht nog beter handelen. Zoodoende zou op ingenieuse
wijze ook voor sommige door het lot weinig bevoorrechte personen de
gelegenheid geopend worden, om althans één der nadeelen van hunne
positie te verminderen. Maar toch ware het ook dan wellicht met on ge
wenscht, om den duur van het uitleenen vooraf te bepalen en de beslis
sing over het al of niet verzenden van een stuk op deze wijze aan Bur
gemeester en Wethouders over te laten.
Laat mij na al deze niet zeer bevredigende geschiedenissen toch ook
een paar kleine lichtpunten vermelden. In scherpe tegenstelling met het
gemeentebestuur van Leeuwarden is het optreden van het bestuur van
het waterschap Delfland, dat, eenig in zijne soort, gemeend heeft er toe
te moeten overgaan, om een eigen archivaris te benoemen, en dat in den
benoemden iemand gevonden heeft, die door zijn verblijf aan het Ilaar-
lemsehe archief reeds in de gelegenheid is geweest, om zich voor deze
betrekking eenigszins voor te bereiden.
Meer reden nog tot vreugde geeft onswat mede te deelen valt om
trent de archiefgebouwen. Evenals vroeger in Noord Brabant,- zijn thans
ook in Groningen de archiefschatten, die zich allengs in het rijksdepot
hebben opgehoopt, zóózeer in omvang toegenomen, dat reeds een aan
bouw noodig is geworden. En wij vergaderen thans in het paleis, dat
de gemeente Rotterdam voor zijn oud-archief gesticht heeft, nadat de
gemeenten Amsterdam en Leiden in dit opzicht reeds een uitnemend
voorbeeld gegeven hadden. Ook te Paramaribo zijnnaar wij met blijdschap
vernemen, plannen in overweging tot stichting van een centraal archief
gebouw, waartoe de reis van onzen ambtgenoot Telting ten vorigen jare
den stoot gegeven heeft.
Het volle licht komt ditmaal uit den vreemde. Belangrijke berich
ten heb ik u te brengen uit Duitschland, belangrijk voor ons m
dubbelen zin. Want niet alleen getuigen ze van het opgewekte leven,
