22
Wat was er intusschen geschied, dat den heer Noordziek die zich
ten vorigen jare zoo op den voorgrond gedrongen had, kon bewegen zich
plotseling zoo bescheiden achteraf te houden? Het zou eerlang blijken.
De Minister had de voorstellen gesteld in handen van de Tweede klasse
van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, en deze achtbare vergadering
had zich geenszins ingenomen betoond met de strekking en nog minder
met den toon der beide memoriën. De klasse bleek veel tevredener met
de historiographische toestanden ten onzent dan de heer Noordziek. Zij
gaf eene breede lijst van namen, ten betooge van den bloei van dezen tak
van wetenschap, namen trouwens, waarvan de eene helft behoorde
aan mannen, die met de 18de eeuw ter ruste waren gegaan, terwijl de
andere helft maar al te veel sterren aanduiddewier glans thans vrij wat
verbleekt is! De Nederlandsche archivarissen waren volgens het Instituut
voortreffelijk. „Alhoewel de genomene maatregelen, zoo door de omstan
digheden der tijdenals door gebrek aan de noodige geldentot dusverre
niet in alle opzichten aan de verwachting en de behoefte schijnen voldaan
te hebben", koesterde de klasse „de gegronde hoop, dat men met den
tijd, vermoedelijk binnen weinige jarenin het bezit zou geraken van
goede chronologische en ter zake dienende registers of catalogussen".
Deze premissen voorspelden niets goeds! Inderdaad bleef van des heeren
Noordziek's voorstellen niet veel over. Wel achtte de klasse het nuttig,
zelf eenige voorstellen te doen, maar zij waren verre van ingrijpend. Zij
sprak alleen de wenschelijkheid uit: 1°. dat het getal der provinciale
archivarissen zou worden vermeerderd, terwijl hun de verplichting zou
worden opgelegd tot het uitbrengen van jaarlijksche verslagen, 2°. dat de
bij het Kon. Besluit van 1826 gegevene aansporing tot het onderzoeken
der plaatselijke archieven zou worden herhaald en 3°. dat ook de hand
schriften der openbare bibliotheken zouden worden geïnventariseerd.
Na dit advies liet het antwoord van den Minister zich verwachten.
In een zeer uitvoerig schrijven verzekerde Zijne Excellentie den heer
Noordziek, dat hij diens belangstelling in onze geschiedbronnen ten
hoogste waardeerdemaar dat de voorgestelde plannen aan te vele be
zwaren onderhevig schenen dan dat de Minister de uitvoering daarvan
zou durven ter hand nemen.
Van dit bedroevende besluit was den heer Noordziek 25 Mei 1847
mededeeling gedaan, en het is dus alleszins verklaarbaar, dat hij vier
weken later zijn zelfvertrouwen nog niet genoegzaam had herwonnen
om opnieuwthans met geheel verschillende houdingvoor de leden van
het Utrechtsch Genootschap op te treden. Zijne vacantie besteedde hij
aan het schrijven eener brochurewaarin hij zijne beide memoriën aan
het publiek mededeelde In een daarbij gevoegden open brief aan zijn
23
oom prof. Geel niet geheel vrij van de „breedvoerigheid", die het
Instituut zonder genoegen in zijne memoriën had opgemerkt, trachtte
hij zijn optreden in het Utrechtsche Genootschap te rechtvaardigen. De
toon dier rechtvaardiging was uiterst nederig. De lessen van zijn oom
hadden hem „steeds bescheidenheid voorgeschreven". „Nimmer kon het
zijne bedoeling geweest zijn mede te deelen, dat de regeering het plan
zou gehad hebbenom eene verbetering in het archiefwezen volgens zijne
ontworpene plannen alleen aan te brengen Immers zulk een stap der
regeering zoualthans indien de heer Noordziek zich niet bedroog
onvoorzichtig geweest zijn. Nooit zou de regeering het voorstel „van een
enkelen persoon", hoe aannemelijk het ook schijnen mocht, goedkeuren,
voordat zij het oordeel van geleerden, van academiën of van het Instituut
daarover had ingewonnen en dat oordeel zou haar besluit bepalen. De heer
Noordziek, die wist dat de regeering gewoon was zoo te handelen, had na
tuurlijk ook bedoeldde Utrechtsche heeren dienovereenkomstig in te lichten.
In dien geest gaat de brochure voort. Doch zij bevat bovendien weder
nieuwe denkbeelden, die de heer Noordziek, wat ontmoedigd door zijn
tegenspoed, slechts met een enkel woord aanroert, jammer, want zij
waren minder omvattend en daarom uitvoerbaarder dan zijne eerste plan
nen. Hij sprak van eene regeeringsmissie tot onderzoek der Engelsche
archieven met het oog op de Nederlandsche geschiedenis en van de be
werking van een catalogus van de handschriften der Koninklijke bibliotheek
terwijl hij ter navolging mededeelde het reglement van het Yerein der
Deutschen Geschichtsforscherdat, eenige maanden geleden op initiatief
van Pertz en Kanke opgericht, zich o.a. ten doel stelde een band te
knoopen tusschen de verschillende Duitsche historische genootschappen.
De verschijning van Noordziek's brochure in Augustus 1847 zal
menigeen er toe gebracht hebben de belangen van het archiefwezen nog
eens ernstig te overwegen, en niet onwaarschijnlijk zullen de heer
Van Asch van Wijck en de zijnen de jaarvergadering van 1848 weder
met spanning hebben te gemoet gezienvol verlangen om nogmaals den
strijd aan te binden. Doch toen het zoover kwam, was die strijdlust
bekoeld. Wel was de heer Van Asch van Wijck ter vergadering tegen
woordig, maar de revolutiegeest stak allerwege in Europa het hoofd op
en ieder begreepdat men met een adres aan de regeering over het
archiefwezen thans aan doovemans-deur zou kloppen. De commissie
verving dan ook het haar gevraagde rapport door eenige mededeelingen
over eene nadere memorie, door den heer Noordziek aan de regeering
ingeleverd en over eene (ten gevolge van zijne bemoeiingen) door de
regeering op 28 Mei 1847 verzondene circulaire betreffende de archieven.
In Gelderland had deze circulaire geleid tot het geven van voorschriften
aan de plaatselijke besturen en zou zij waarschijnlijk ook nog leiden tot
liet verleenen vau tijdelijke hulp aan den provincialen archivaris.
J) J. J. F. Noordziek, Over het uitgeven van onbekende oorkonden der geschiedenis van
Nederland, ('s Gravenhage 1847).
