82
en voor welke men in kleinere reeds tevreden mag zijn een eenigazins
geschikt persoon te hebben gevonden.
Maar ook voor het zoogenaamd nieuw archief, voor zoover het niet
meer dient bij de dagelijksche administratie, is de zorg meestal van
weinig beteekenis. In de grootere gemeenten, waar voldoende personeel
ter beschikking van den secretaris staat, zal de toestand gewoonlijk
minder te wenschen overlaten dan daar, bepaaldelijk in de kleinere, waar
dit niet het geval is. En de tijd, voor zijne andere meer dringende bezig
heden vereischt, èn de meestal niet zeer schitterende bezoldiging zullen
hem de gelegenheid en den lust benemen, om voldoende aandacht te wijden aan
de stukken, welke zijn afgedaan en daarom in veel gevallen van minder
onmiddellijk practisch belang zijn, niet voor de gemeenten, de corporaties
zelf, maar voor de tijdelijk aan haar hoofd staande ambtenaren.
Grevolg hiervan zal natuurlijk zijn verwaarloozing en op den duur
onvermijdelijke ondergang van bescheiden, wier bewaring in het algemeen
belang, zoowel voor de administratie zelf als voor de geschiedenis van
gewicht is. En tot welke uitersten die onverschilligheid bij sommige
gemeentebesturen, bepaaldelijk in verband met de dikwijls veel te kleine
bergruimten kan gaan, daarvan kan ieder meespreken, die zich met het
bezoeken van gemeentearchieven heeft bezig gehouden. Wie er meer van
wil weten, verwijzen wij naar de verslagen door de Rijksarchivarissen in
onderscheidene provincies in de laatste jaren uitgebracht.
Beantwoordt dus in dit opzicht het bewuste art. allerminst aan het doel,
ook daar waar afzonderlijke ambtenaren met de zorg voor het archief
zijn belast, is dit evenmin het geval. Immers dezelfde bezwaren doen
zich voor, zij het dan in niet zoo sterke mate, als de secretaris de hem bij
de wet opgedragen taak ernstig wil vervullen. Juist dan zal de lagere
op de ambtelijke ladder op dit punt de meerdere in kennis en de meer
bevoegde tot beslissen zijn. Iets dat in het veronderstelde geval licht
tot onaangenaamheden kan leiden, daar bovendien de hoogere ambtenaar
de verantwoordelijke persoon blijft. Laat hij echter alles over aan den
onder hem staanden ambtenaar, meer bijzonder met de zorg voor het archief
belast, dan is de bewuste alinea vrij wel een doode letter geworden.
Ook dit kan zeker niet gewenscht schijnen, al zoude daardoor zonder
twijfel het belang der zaak worden bevorderd. Het kan toch niet anders
dan wenschelijk zijn, dat degene, die toegerust met de noodige kennis
belast wordt met de zorg voor het archief, daarvoor de verantwoordelijk
heid drage, maar dan ook niet weder op den achtergrond worde gedrongen
door iemand, aan wien, wijl hij de eerste niet bezit, het andere niet op
de schouders kan worden gelegd.
Wijziging van de laatste alinea van art. 103 is dus wenschelijk.
Maar hoe? Die vraag is gemakkelijker gedaan dan beantwoord.
Eenvoudig het woord secretaris te vervangen door archivaris; dit zou,
83
daargelaten nog de minder wenschelijke plaatsing en het wel wat onver
wacht te voorschijn treden van zoodanigen ambtenaar in dezen titel, het
bezwaar hebben dat verreweg de meeste gemeenten zulk een beambte
niet bezitten en het evenmin van haar te vergen is er een aan te stellen.
Wel te verstaan, van iemand, die tijd en geschiktheid zoude hebben in
het werkelijk belang der gemeente werkzaam te zijn. En dit geldt niet
alleen voor de zeer kleine plaatsen, maar ook voor dezulke, waar mis
schien nog wel iemand zoude te vinden zijn om in het archief wat te
grasduinen. Men begrijpe het toch wel, goede bewaring en juiste
rangschikking der het gemeentelijk bestuur betreffende en daarvoor ge
wichtige stukken is een administratief belang. Even goed als een zuivere
finantiëele administratie, of een voordeelig beheer der gemeentelijke
eigendommen.
Iets anders zal dus moeten worden gevonden, waarbij rekening zal
moeten worden gehouden met de twee volgende omstandigheden, die uit
het voorafgaande voortvloeien, en wel
1°. aan de in iedere gemeente aanwezige ambtenaren kan deze taak
niet met gerustheid worden opgedragen, even weinig als zij van hen kan
worden gevergd
2°. in verreweg de meeste gemeenten is het onmogelijk geschikte
krachten daarvoor te vinden.
Deze twee omstandigheden wijzen reeds van zelve aan in welke rich
ting de oplossing moet worden gezocht. Yan Rijkswege moet hier worden
ingegrepen, en wel door, voorziende in het gemis sub 2°, ambtenaren aan
te wijzen, welke de zorg voor de gemeente-archieven over kunnen nemen
van de sub 10 bedoelde, en die taak naar eisch vervullen 1). Het springt
voldoende in het oog, dat in die grootere gemeenten, waar voldoende, in
aantal en capaciteit, krachten bij het archief werkzaam zijn, waar voldoende
zorg van bewaring en ordening wordt besteed, dit ingrijpen onnoodig is,
al zal eenig toezicht van regeeringswege op enkele punten, misschien niet
geheel overbodig kunnen worden geacht.
Yoor echter over te gaan tot de nadere uitwerking onzer denkbeelden,
zij een bezwaar, waarmede tegen elk dergelijk ingrijpen reeds zonder
Ik wijs er op, dat in de gemeente Utreekt iets dergelijks reeds bestaat. De in ieder opzicht
gelukkige vereeniging der betrekkingen van rijksarchivaris en van archivaris dier gemeente komt
niet alleen aan de archieven ten goede, maar verschaft den titularis een positie, die het zijnen
ambtgenooten niet gegeven is te bereiken.
De gemeenten Groningen en Arnhem maken zich eenvoudiger, althans goedkooper van de zaak
af, door hunne oude archieven in bruikleen aan het Rijk af te staan en dit voor bewaring en
onderhoud verder te laten zorgen. Voor gemeenten van dien omvang wel een eenigszins onge
motiveerd voorrecht. Hoe weinig men zich, althans in de eerste gemeente, bewust is, dat hier
werkelijk sprake is van een voorrecht, kan daaruit blijken, dat in den Raad bedenkingen werden
geopperd tegen het toekennen van een gratificatie voor het voorloopig inventariseeren van den
inhoud der ten stadhuize gevonden kist, (zie vorigen jaargang p. 74), o. a. met de opmerking,
dat dit eigenlijk eo ipso lag op den weg van den 72z;'torchivaris. Er werd bijgevoegd, dat het
nu maar uit moest zijn met het vinden van kisten met oude papieren, omdat het de gemeente
slechts op kosten joeg!!
