Een wereldbeeld vergruizeld:
uitdaging voor
archiveringsdeskundigen
inleiding
In een inleidend artikel heb ik een overzicht gegeven van de belangrijkste ontwikke
lingen van de laatste circa dertig jaar op gebied van digitale bewaring/preservering.1
Daaruit kwam het beeld naar voren van langzame maar zekere vooruitgang in
denken en doen op dit gebied. In dit artikel wil ik enkele specifieke ontwikkelingen
nader belichten en deze in wat bredere context plaatsen. In deze korte terugblik zal
de nadruk (weer) liggen op archieven. Op twee aspecten in het bijzonder wil ik nader
ingaan. Dat betreft de vraag of er wat 'preservering' betreft een nieuw vakgebied is
ontstaan en wat dat dan zou inhouden, en ten tweede de vraag wat de impact van de
nieuwe ontwikkelingen is op de archiefdiscipline ofwel welke reacties heeft dat daar
opgeroepen, waarbij ik Nederland als voorbeeld neem.
Nieuw vakgebied?
Eén van de vragen die opkomt, is of er in de afgelopen 30 jaar een nieuw vakgebied
is ontstaan? En vervolgens wat dit dan zou inhouden? Het antwoord is niet simpel te
geven. Iedereen gebruikt de termen digital preservation of curation of in dit boek
'preservering', maar het is de vraag of men er hetzelfde beeld bij heeft. Dat is in de
regel slechts een impliciete aanname in discussies. Het begrip zelf lijkt nog niet
uitgekristalliseerd en kent verschillende benamingen.
Terminologie en definities
In dit boek wordt 'preservering' (en niet bijv. 'digitale conservering of bewaring')
gebruikt zonder een duidelijke definitie. Zoals al aangegeven levert deze slechte
afbakening onduidelijkheid op, want waar gaat dit nu over? De ruime definitie die
bijvoorbeeld door het Nationaal Archief (NA) wordt gehanteerd voor 'preservering',
overlapt grotendeels met die van ISO 15489:2016 onder de term records manage
ment2: "Het op zodanige wijze vastleggen, bewaren, beheren en beschikbaar stellen
van digitale informatieobjecten, dat deze ook na verloop van tijd raadpleegbaar,
toegankelijk en authentiek zijn."3 Een niet onbelangrijk verschil is wel dat men in
bovenstaande definitie spreekt over digitale informatieobjecten, terwijl de ISO 15489
spreekt over records. Dat raakt direct aan de kern van het archiefvak, want zijn die
objecten en archiefbescheiden een en hetzelfde? Ik kom daar later nog op terug.4
Het begrip 'preservering' wordt bovendien gebruikt zonder het adjectief 'digitaal',
waarmee het nog minder zegt en verwarrend kan zijn. Wat is immers het verschil
met (papier)restauratie en conservering?
De bovengenoemde definitie komt ook in de buurt van de in sommige kringen
gebruikte term 'digital curation', zoals uitgelegd in het handboek van Ross Harvey,
waarin het gaat om "...the entire digital curation lifecycle, from creation to appraisal
to preservation to organization/access to transformation.". 5 De term 'digital
preservation', die ook veel in Nederland wordt gehanteerd, kent een vergelijkbare
definitie: "Digital preservation combines policies, strategies and actions that ensure
access to digital content over time".6
Wat ontbreekt is de 'entire lifecycle', maar de vraag is of dat werkelijk onderscheidend
is? In het Digital Preservation Handbook van DPC staat als omschrijving: the
series of managed activities necessary to ensure continued access to digital materials for
as long as necessary".7 Voorlopig is daar geen duidelijk onderscheid te onderkennen.
De definities zijn ruim geformuleerd en zeggen in feite weinig.
Het beeld dat hieruit naar voren komt, is dat het begrip digital preservation in
het algemeen gebruikt wordt voor de digitale versie van het bewaren en beheren
(zonder onderscheid) van archiefbescheiden, boeken, datasets en andere te beheren
informatie, inclusief alle beheer- en bewaaractiviteiten met betrekking tot digitale
informatie. De term digital curation lijkt daar niet wezenlijk van af te wijken.8
In theorie valt daar ook de creatie onder. Naast de vraag in hoeverre de organisaties,
die deze begrippen hanteren (vaak erfgoedinstellingen), de creatie kunnen beïnvloe
den, is er de vraag waar men het over heeft of wat men precies bedoelt als men over
1 Zie Hans Hofman, 'Een wereld van verschil' (2018) Elders in dit jaarboek.
2 Die luidt: "field of management responsible for the efficient and systematic control of the creation, receipt,
maintenance, use and disposition of records, including processes for capturing and maintaining evidence of and
information about business activities and transactions in the form of records" (definitie 3.15).
3 Zie: https://www.nationaalarchief.nl/archiveren/nieuws/preservation-watch-bij-het-nationaal-archief#_
ftn2 geraadpleegd 11 oktober 2018.
4 In het Nederlandse archiefwezen worden veel Engelstalige termen gebruikt. In het eerste SAP-jaarboek,
Peter Horsman, Eric Ketelaar en Theo Thomaasen (red.), Naar een nieuw paradigma in de archivistiek
('s-Gravenhage 1999), is een vertaling van Engelse termen opgenomen die voor een belangrijk deel nog geldt.
Zie aldaar Peter Horsman, 'Engelstalige archieftermen in het Nederlands vertaald', bijlage, p.231-242.
Termen als digital preservation en digital curation, als zijnde geen specifieke archieftermen, komen overigens
daar niet in voor. Het is sowieso lastig Engelstalige termen in het Nederlands te vertalen. Nederlandse
archiefbegrippen kunnen een subtiel andere lading hebben dan die in de Engelse taal.
184
hans hofman een wereldbeeld vergruizeld: uitdaging voor archiveringsdeskundigen
5 Gillian Oliver and Ross Harvey, Digital Curation (2016, 2d edition) zie http://www.facetpublishing.co.uk/
title.php?id=300976#.W3KpDC2xVyo Zie verder de definitie op de website van DCC: Digital curation is
maintaining and adding value to a trusted body of digital research data for current and future use; it encompasses
the active management of data throughout the research lifecycle Via http://www.dcc.ac.uk/about-us/dcc-
charter/dcc-charter-and-statement-principles geraadpleegd 11 oktober 2018. Het is hier beperkt tot 'research
data'.
6 Zie onder andere: http://www.ala.org/alcts/resources/preserv/defdigpres0408 geraadpleegd 11 oktober
2018.
7 Digital Preservation Coalition Digital Preservation Handbook (2015, 2d edition) online versie zie
https://www.dpconline.org/handbook/glossary#P.
8 Het Digital Curation Centre (DCC) lijkt de term te reserveren voor digitale bewaring van onderzoeks
gegevens (research data). Zie http://www.dcc.ac.uk/about-us/dcc-charter/dcc-charter-and-statement-
principles geraadpleegd 11 oktober 2018.
185
