Casus Universiteit Leiden:
Duurzame toegang tot
research data
Beleid, protocollen, voorzieningen,
standaarden en het ontwikkelen van vaardigheden
en competenties
Lessons learned
Het delen van informatie en ervaring binnen en buiten de internationale media
kunst community is belangrijk voor de ontwikkeling van de gemeenschap, zowel
voor de praktijk van de makers als voor de duurzame bewaring van digitale kunstwer
ken bij musea. Binnen het domein is de kennis aanwezig om te bepalen welke digi
tale objecten, formaten, metadata en documentatie nodig zijn. Ook de
technologie-watch en de toegang, in welk geval toekomstige presentatie vraagt om
domeinspecifieke kennis van formaten, rechten, klanten, gebruik en meer.
We kunnen veel leren van de processen in digitale archivering, maar standaardisatie
en bulk conservering zijn problematisch voor het behoud van digitale kunstwerken.
Dit komt mede door het belang van het behoud van de authenticiteit, authentieke
uitvoering, installatie en presentatie en ervaring en samenwerking met de kunste
naars. Kunstenaars gebruiken bovendien vaak de nieuwste technologieën en verken
nen hun technische eigenschappen en mogelijkheden. Deze experimentele werken
zijn bijzonder kwetsbaar. Normalisatie van born digital kunstwerken naar een
standaard bestandsformaat heeft niet de voorkeur. Dit kan immers het kunstwerk
veranderen door zijn esthetiek en perceptie te beïnvloeden, en daarmee zijn intentie
en waarde. Digitale kunst is maatwerk en vereist op maat gemaakte benaderingen
voor het behoud en de presentatie ervan. Bovendien is er een grote verscheidenheid
aan born-digital kunstwerken.
De keus voor een 'vergankelijk' medium maakt dat makers van digitale kunst vaak
specifieke ideeën hebben over de toekomst en het voortbestaan van hun werk.
Bovendien kan de maker (soms als enige) inzicht verschaffen in het maakproces
van zijn werk en technische gegevens verstrekken die noodzakelijk zijn voor de toe
gankelijkheid. Daarom zet LIMA naast haar ondersteuning en dienstverlening aan
musea en collecties nadrukkelijk in op ondersteuning en dienstverlening aan
kunstenaars. De kunstenaar is een actieve betrokkene in het conserveringsproces
van zijn eigen werk. Beheer en behoud van digitaal erfgoed begint al bij de productie.
Wat betreft duurzaamheid en goede en efficiënte archivering van born digital
objecten, ligt een deel van het probleem en een deel van de oplossing bij de bron:
de formaten en de bijbehorende soft- en hardware, de kwaliteit, ordening en selectie
van de bestanden en de informatie over de bestanden. Ook de opslag bij de makers
zelf is een punt van aandacht. Training is belangrijk voor alle aspecten van de digita
le duurzaamheid. Hoe vroeger in het proces geïmplementeerd, des te effectiever de
digitale duurzaamheid.11 Documenteren en bewaren van kunstwerken is ook voor
kunstenaars niet gemakkelijk, of wordt bemoeilijkt door gebrek aan kennis, tijd en
middelen. Daarom heeft LIMA de Artwork Documentation Tool ontwikkeld om
kunstenaars bewust te maken van de problematiek en ook te ondersteunen in de
DIY conservering van hun eigen werk.12
De digitale transitie in wetenschappelijk onderzoek
De beschikbaarheid van grote hoeveelheden digitale data leiden ertoe dat e-science
in alle wetenschappelijke disciplines een sterke groei doormaakt. Dit heeft niet
alleen verstrekkende gevolgen voor de manier waarop onderzoek wordt uitgevoerd,
het is ook een belangrijke bijdrage aan de verdere ontwikkeling van Open Science.
Voor het beantwoorden van nieuwe wetenschappelijke vragen is het noodzakelijk dat
data en metadata toegankelijk zijn, (inter)disciplinair samengewerkt wordt en dat
nieuwe methoden, technieken en instrumenten verder ontwikkeld worden. Voor het
gebruik hiervan zijn nieuwe vaardigheden nodig, de zogeheten 21st century skills,
onder meer samenwerken, sociale en culturele vaardigheden en digitale competen-
ties.1
E-science beperkt zich dus niet alleen tot de wijze waarop onderzoek uitgevoerd
wordt. Het raakt ook aan het publicatieproces, de omgang met onderzoeksdata, het
wetenschappelijke evaluatie- en waarderingsproces en de toegankelijkheid op de
lange termijn van wetenschappelijke producten zoals publicaties, data en research
software.
Het belang van datamanagement
De Europese Commissie en de Nederlandse overheid, financiers van onderzoek,
wetenschappelijke uitgevers, universiteitsbesturen en wetenschappers stellen in
toenemende mate eisen aan de omgang met onderzoeksdata. Daarnaast hebben
wetenschappers ook wensen om beter gebruik te kunnen maken van de beschikbare
hoeveelheden digitale data. Onder datamanagement wordt verstaan het creëren,
opslaan, onderhouden, beschikbaar maken, archiveren en langdurig bewaren van
onderzoeksdata.
hoofdstuk 2
11 Gaby Wijers en Hannah Bosma Born digital cultureel erfgoed is bedreigd erfgoed: Op weg naar een generieke
workflow voor born digital erfgoed binnen de domeinen kunst, film, fotografie en architectuur (CCDD, DEN en
Lima, 2015) http://www.den.nl/art/uploads/files/Publicaties/Born_Digital_erfgoed_is_bedreigd_erfgoed.
pdf geraadpleegd 11 oktober 2018.
12 https://www.li-ma.nl/adt/ geraadpleegd 11 oktober 2018.
112
laurents sesink
1 Remco Pijpers Alles wat je moet weten over 21e eeuwse vaardigheden (2017) zie https://www.kennisnet.nl/
artikel/alles-wat-je-moet-weten-over-21e-eeuwse-vaardigheden/ geraadpleegd 20180927
113